Ndki kimyo-metallurgiya fakulteti 19B-16kt guruh talabasi Mo’minov Shahbozning kamyob,tarqoq va nodir metallar kimyoviy texnologiyasi fanidan mustaqil ishi Qabul qildi: Tog’ayev I. A

NDKI kimyo-metallurgiya fakulteti 19B-16KT guruh talabasi Mo’minov Shahbozning kamyob,tarqoq va nodir metallar kimyoviy texnologiyasi fanidan mustaqil ishi Qabul qildi: Tog’ayev I.A.

Mavzu: Oltin va kumush xossalari

Reja:

• Oltin va kumushning tabiatda uchrashi
• Oltin va kumushning fizik – kimyoviy xossalari
• Oltin va Kumushning olinishi

Oltin -oltin rang, sariq, yumshoq metall, tomonlari markazlashgan kub shakl kristallik panjaraga ega,boshqa metallardan yengil bolg‘alanuvchanligi va cho’ziluvchanligi bilan ajralib turadi. Bunga ko’ra oltindan 1/1000 mm yoki 0,0001mm zar qog‘oz (folga) yasash mumkin. 1gr oltinni salkam 3 km uzunlikka cho‘zish mumkin yoki oltin 0,001mmbulgan sim tortish mumkin bo’ladi. Oltinning issiqlik va tok o’tkazuvchanligi juda yuqori, bunda u faqat kumush va misdan keyingi 3- o’rinda turadi. Tabiatda uchraydigan birikmalari juda oz ulardan muhumi kalaverit (AuTe2)mineralidir. Sof oltin mayda zarra holda kvarsga har xil sulfidli rudalarga ko’pincha qumga aralashgan bo’ladi. Suvli suyuq eritmalarda oltinning elektron potensiyali:

Au → Au+ + e, E0 = +1,68 B

Au → Au3+ + 3e, E0 = +1,50 B

Shuning uchun oltin ishqorlarda, kislotalarda (azot, sulfat, xlor) erimaydi. Biroq oltin kislotalar aralashmasi: xlor bilan azot, sulfat bilan marganets, sulfat bilan azotlarda eriydi. « Shoh arog‘i » deb ataluvchi, bir hissa azot va uch hissa xlor kislotasi aralashmasi, sulfat va marganets kislotasi, sulfat va azot kislotasi aralashmalarida eriy olishi mumkin. «Shoh arog‘i» eritmasida oltin quyidagi reaksiya bo‘yicha eriydi.

Au + НNО3 + 3НСl= AuCl3 + 2Н2О + NО.

Tiomochevina eritmasida oltin erib tiokarbamid oltin tuzi hosil qiladi. Ammo bu reaksiyaning borishi uchun oksidlovchi bo’lishi shart. Shunda u AuClx2CS (NH2)2 - hosil qiladi.

Oltin xloridi AiCl3 tiniq gikroskopik ninasimon kristal moddadir. U suvda erntganda ekvikislotaning Н2(OАuCl2)qizil zangori eritmasi xosil buladi. Oltin xloridni 185-190°C da qizdirganda

 

АuС1→ АuС1+ С12(4)

Oltin xlor tuzi sarik-limon rangli kukun, uchmaydi va uy xaroratida buglanmaydi, suvda yaxshi parchalanadn va oltin xlorid

3АuС1= Аu + АuС13(5)hosil buladi.

№	XOSSALARI	OLTIN
1	Atom massasi	196,967
2	Zichligi, g/sm	19,3
3	Atom radiusi, A	1,44
4	Ionli radiusi, A	1,37
5	Erish temperaturasi, 0C	1063
6	Qaynash temperaturasi, 0C	2880
7	Erish issiqlik sig‘imi, kol/g	15,5
8	Bug‘lanish issiqlik sig‘imi, kol/g	415
9	Solishtirma issiqlik sig‘imi kol/g´grad	0,0306
10	Issiqlik o‘tkazish sig‘imi 00 dan 1000C gacha kol/ sm´ grad ´ sek	0,744
11	Solishtirma elektr o‘tkazishi 200 da om/sek	2,25´10
12	Mustahkamlik, qarshilik moduli kg/mm2	7900
13	Mustahkamlik chegarasi kg/mm2	14
14	Qattiqligi (Bryunelcha) kg/mm2	18
15	Qattiqligi (Mooscha) kg/mm2	2,5

Oltinning muhim fizik xossalari.

Oltinning ajralib turadigan xususyatlaridan yana biri kompleks birikma xosil kilishga moyilligi va uning uz birikmalaridan metall xoligacha oson kaytarilishidir.

Foydalanilgan adabiyotlar

• N.Ismoilov “kamyob , nodir va tarqoq metallar kimyoviy texnologiyasi” Toshkent – 2005
• Anorganik kimyo o’quv majmuasi NDKI-2016
• Ziyonet.uz