Название учебного заведения

ФИО	Muradulloyeva Sevinch Soxibjon qizi
Название учебного заведения	Samarqand viloyati,Samarqand shahri 51- ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim maktabining 10-sinf o’quvchisi
Город район(название)	Samarqand, O‘zbekistan
3х4 фото
Номер телефона, эл почта	[phone] [e-mail]
Направление научной работы	Economics
Подтверждающий возраст документ

RAQAMLI IQTISODIYOT - IQTISODIYOTNI AVTOMATLASHTIRISH 
Muradulloyeva Sevinch Soxibjon qizi
Samarqand viloyati, Samarqand shahri 51- ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim maktabining 10-sinf o’quvchisi

Sobirova Shoxista Asliddinovna

Samarqand viloyati, Samarqand shahri,

51- ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim

maktabining Iqtisod fan o'qituvchisi, ilmiy rahbar
Annotatsiya: Raqamli iqtisodiyot-axborot va telekommunikatsiya texnologiyalari ta'siri ostida inson faoliyatining barcha sohalarini o'zgartirish bilan bog'liq bo'lgan jahon iqtisodiy tizimining kelajakdagi bosqichidir. Internet va boshqa innovatsion texnologiyalarni tarqatish ko'lami ularning jahon iqtisodiyotiga ta'siri e'tibordan chetda qolmasligini ko'rsatmoqda. Raqamli iqtisod - iqtisodiy faoliyat, uning asosiy omili raqamli ma'lumotlar bo'lib, u qayta ishlangan axborot hajmini bir necha marta oshirish, uni tahlil qilish vaqtini qisqartirish va texnologiya, tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar sifatini yaxshilash uchun samaradorligini sezilarli darajada oshirish imkonini beradi.
Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari birgalikda iqtisodiyotning yangi tarmog'ini, "yangi iqtisodiyot" deb nomlangan, aniqrog'i raqamli iqtisodiyotni shakllantirdi. Axborot texnologiyalarini avtomatlashtirish sohasidagi yutuqlar zamonaviy iqtisodiyotda ahamiyati ustuvor bo'lgan axborotni muhim iqtisodiy resursga aylantirishga imkon beradi. Axborot resursi ishlab chiqarishning yangi iqtisodiy omiliga aylandi va ushbu haqiqatning ahamiyatini faqat ushbu manbadan foydalanishning keyingi vaqti aniq belgilashi mumkin. Axborot texnologiyalarini avtomatlashtirish sohasidagi yutuqlar axborotni zamonaviy iqtisodiyotda ustuvor ahamiyatga ega bo'lgan eng muhim iqtisodiy resursga aylantirish imkonini berdi. Axborot resursi ishlab chiqarishning yangi iqtisodiy omiliga aylandi va bu faktning ahamiyati ushbu resursdan foydalanishning keyingi vaqtini aniq belgilashi mumkin. Bugungi kunda ham hozirgi dunyoda ma'lumotga ega bo'lgan har bir kishi hamma narsaga ega bo'lgan nuqtai nazar mavjud. Zamonaviy dunyoda axborot texnologiyalari ma'lum va oldindan ishlab chiqilgan algoritmlar bo'yicha har qanday ma'lumotni kompyuter bilan ishlashdir. Bundan tashqari, bu qisqa vaqt ichida har qanday masofaga ma'lumot uzatishdir.

Hozirgi kunda axborot texnologiyalari jadal suratlarda rivojlanib borishi bilan raqamli iqtisodiyotimiz ham rivojlanib bormoqda. Raqamli iqtisodiyot – bu iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy aloqalarni raqamli texnologiyalarni qo‘llash asosida amalga oshirish tizimidir. Ba’zida u internet iqtisodiyoti, yangi iqtisodiyot yoki web-iqtisodiyot degan terminlar bilan ham ifodalanadi. 1995 yilda amerikalik dasturchi Nikolas Negroponte “raqamli iqtisodiyot” terminini amaliyotga kiritdi. Hozirda bu istilohni butun dunyodagi siyosatchilar, iqtisodchilar, jurnalistlar, tadbirkorlar – deyarli barcha qo‘llamoqda. 2016 yilda Butunjahon banki dunyodagi raqamli iqtisodiyotning ahvoli haqida ilk marta ma’ruza e’lon qildi (“Raqamli dividendlar”). Shu o’rinda raqamli iqtisodiyotning oddiy iqtisodiyotdan farqi nima degan savol tug’iladi. Masalan, xaridorga poyafzal kerak. Uni bozorga tushib o‘zi bevosita tanlasa va naqd pulga sotib olsa, bu an’anaviy iqtisod. Telegramdagi biron savdo boti orqali o‘ziga ma’qul tovarni tanlab, tovar egasiga pulni elektron to‘lov tizimi orqali to‘lash va tovarni yetkazib berish xizmati orqali olish – raqamli iqtisodiyot deyiladi. Bu masalani eng sodda maishiy misol orqali tushuntirishdir. Aslida, hammamiz allaqachon raqamli iqtisodiyot ichidamiz, uning qulayliklaridan foydalanamiz. Masalan, oyliklarimiz plastik kartalarga tushadi, elektron to‘lov orqali kommunal xizmatlar, telefon, internet va boshqa mahsulot va xizmatlarga to‘lov qilamiz, elektron tarzda soliq deklaratsiyasi topshiramiz, kartadan kartaga pul uzatamiz, uyga taom buyurtma qilamiz va hokazo. Raqamli iqtisodiyot – bu noldan boshlab yaratilishi lozim bo‘lgan qandaydir boshqacha iqtisodiyot emas. Bu yangi texnologiyalar, platformalar va biznes modellari yaratish va ularni kundalik hayotga joriy etish orqali mavjud iqtisodiyotni yangicha tizimga ko‘chirish deganidir.

Zamonaviy dunyoda axborot texnologiyalari ma'lum va oldindan ishlab chiqilgan algoritmlar bo'yicha har qanday ma'lumotni kompyuter bilan ishlashdir. Bundan tashqari, bu qisqa vaqt ichida har qanday masofaga ma'lumot uzatishdir. Ushbu jarayonning ajralmas qismi katta hajmdagi axborotni saqlashdir. Biz axborot sivilizatsiyasi davrida mavjudmiz. Axborot-kompyuter texnologiyalarini rivojlantirish va doimiy takomillashtirish natijasida tug'iladi. Kompyuterlashtirish bilan bog'liq axborot texnologiyalari axborotni saqlash, uzatish, idrok etish va qayta ishlashning butunlay yangi darajasiga ko'tarildi. Ishonch bilan aytish mumkinki, axborot texnologiyalarini rivojlantirish mutaxassislarni yuqori darajada o'qitishni talab qiladigan juda qimmat sanoatdir, ammo ilm-fanga asoslangan texnologiyadir. Ammo shunga qaramay, bu dastur inqilobiy o'zgarishlar bilan taqqoslanadi. Axborot iqtisodiyotiga kelsak, u iqtisodiy haqiqatning ko'p jihatlari va haqiqatlarini o'zgartirdi, ular pulning funktsiyasini o'z ichiga oladi, bu esa mehnat xarajatlarining umumiy ekvivalentidan vaqt o'tishi bilan hisoblash vositasiga aylandi. Bundan tashqari, to'lov tizimlari va virtual banklar axborot texnologiyalarini rivojlantirishning samarasidir. Iqtisodiyot va biznesda axborot texnologiyalari tartiblash, qayta ishlash, ma'lumotlarni to'plash, shuningdek, kompyuter texnologiyalari va jarayon ishtirokchilari o'rtasidagi hamkorlikni tashkil etish kabi operatsiyalar uchun qo'llaniladi. Shubhasiz, axborot texnologiyalaridan foydalanish axborot ehtiyojlarini, operatsion aloqalarni va boshqalarni qondirishga xizmat qiladi. Iqtisodiyotda axborot texnologiyalarini qo'llash bilan bog'liq bo'lgan ta'lim komponentiga ta'sir ko'rsatish kerak. Axborot texnologiyalari to'liq ishlashi uchun ularni to'liq qaytarish bilan ishlatish kerak.

Axborot iqtisodiyoti - bu ikkita tushunchani bildiruvchi atama. Bir tomondan, axborot iqtisodiyoti jamiyat rivojlanishining zamonaviy bosqichi bo'lib, u axborot mahsulotlari va ijodiy mehnatning ustunligi bilan tavsiflanadi. Boshqa tomondan, axborot iqtisodiyoti - bu axborot jamiyatining iqtisodiy nazariyasi. Iqtisodiyotni boshqarishda axborot tizimlarini yaratish va faoliyat yuritish axborot texnologiyalarini rivojlantirish, ya'ni avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining asosiy tarkibiy qismi bilan bevosita bog'liq. Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari axborotni saqlash, uzatish, yig'ish va qayta ishlash uchun kompyuter texnikasi va aloqa tizimlarining usullari va vositalaridan foydalanadigan axborot texnologiyasidir. Shuni ta'kidlash kerakki, axborot va axborot xizmatlari bo'yicha bozor munosabatlarida ortib borayotgan talab axborotni qayta ishlashning zamonaviy texnologiyasi, birinchi navbatda, elektron hisoblash mashinalari va aloqa vositalarini o'z ichiga olgan texnik vositalarning katta qismini qo'llashga qaratilgan. Shu munosabat bilan hisoblash tizimlari va turli xil konfiguratsiyalar tarmoqlari yaratiladi, ularning maqsadi nafaqat to'plash, balki terminal qurilmalarini mutaxassis yoki menejerning ish joyiga maksimal yaqinlashtirishdir. Bu avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalarini uzoq muddatli rivojlantirishning ulkan yutug'i edi. Ma'lumki, iqtisodiy axborot tizimining mohiyati tegishli ma'lumotlarni qayta ishlashdan iborat. Bu yerda to'g'ridan-to'g'ri mavzu maydoni buxgalteriya hisobi, statistika, sug'urta, bank, kredit va moliyaviy faoliyat bo'lib, ular boshqa tijorat faoliyatini ham o'z ichiga oladi. Iqtisodiy axborot tizimidan foydalanish uchun uni axborot texnologiyalari yordamida ishlab chiqish kerak. Shuni ta'kidlash kerakki, ilgari tizimni loyihalash jarayoni mavzu bo'yicha axborotni qayta ishlashdan ajralib turardi. Ayni paytda uning mavjudligi ham mustaqil ravishda amalga oshiriladi, yuqori malakali dizaynerlarni talab qiladi. Shunday qilib, hozirgi vaqtda iqtisodiyotda axborot texnologiyalari mavjud bo'lib, ular nafaqat har qanday foydalanuvchi uchun, balki tizimning alohida tarkibiy qismlarini loyihalash jarayonini axborotni qayta ishlash bilan birlashtirishga imkon beradi.

Bu elektron pochta, elektron ofis, matn va jadval protsessorlari va boshqalar bo'lishi mumkin. oddiy foydalanuvchi uchun mavjud axborot texnologiyalarini yaratish davom etmoqda. Iqtisodiyotda axborot texnologiyalari kompyuterlar, telefon aloqasi, kabel televideniyesi, ko'paytiruvchi uskunalar, o'quv dasturlarini chiqarish va boshqalarni o'z ichiga oladi. Bozor munosabatlarining rivojlanishi fonida tadbirkorlik faoliyatining yangi turlari paydo bo'ladi, bu rivojlanish axborot biznesining faoliyati, axborot texnologiyalarini ishlab chiqish, avtomatlashtirilgan tizimlarning tarkibiy qismlarini tarqatish bo'lgan firmalarning yaratilishiga taalluqlidir. Bularning barchasidan foydalanib, axborot texnologiyalarini tez va samarali tarqatish va ulardan foydalanish emas, balki, albatta, ularni juda ko'p turli-tumanlikda yaratish mumkin. Iqtisodiy ma'lumotlarning butun jarayonning ajralmas va muhim tarkibiy qismi ekanligini tushunish kerak. Bu yerda eng muhim aloqa vositalari bo'lib, ular nafaqat boshqaruv faoliyatini avtomatlashtirish uchun keng imkoniyatlar yaratadi, balki avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari uchun turli xil tarmoq variantlarini yaratish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Bunga quyidagilar kiradi: mahalliy, ko'p darajali, taqsimlangan, global hisoblash tarmoqlari, elektron pochta, raqamli integral xizmat ko'rsatish tarmoqlari. Ularning barchasi to'g'ridan-to'g'ri uzatish, yig'ish, qayta ishlash va saqlash qurilmalari tomonidan tashkil etilgan ob'ektlarning to'plamining texnologik o'zaro ta'siriga, shuningdek, yuqori murakkablikdagi ma'lumotlarni qayta ishlash uchun integratsiyalashgan kompyuter tizimlarini tashkil etuvchi ma'lumotlarni muhofaza qilishga qaratilgan.iqtisodiyotdagi boshqaruv jarayonlarini amalga oshirish uchun operatsion imkoniyatlar. Xulosa qilib aytganda, yangi axborot texnologiyalari ijtimoiy taraqqiyotni sanoatdan jahon miqyosidagi axborot davriga o'tishning asosi hisoblanadi.

Bugungi zamonaviy dunyoda raqamli iqtisodiyot – bu yangi texnologiyalar, platformalar va biznes modellari yaratish va ularni kundalik hayotga joriy etish orqali mavjud iqtisodiyotni yangicha tizimga ko‘chirishda namoyon bo’lmoqda. Iqtisodiyotni yanada raqamli iqtisodiyotga o’tkazib borishga barcha axborot texnologiyalari soha mutaxassislari qo’ldan kegancha harakat olib borishmoqda va yanada rivojlanishiga ishonamiz albatta.

ADABIYOTLAR:

1. O’zbekiston respublikasi Prezidentining 2018 yil 3 iyul, PQ-3832-son “O’zbekiston respublikasi raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora tadbirlari” to’g’risidagi qarori.

2. Alekseyev I. V. Raqamli iqtisodiyot: elektron hamkorlikni rivojlantirishning xususiyatlari va tendentsiyalari / I. V. Alekseev / / ilmiy tadqiqotlarning dolzarb yo'nalishlari: nazariyadan amaliyotga: materiallar X xalqaro. ilmiy.- amaliy. conf. (Cheboksary, 18 dekabr. O'tish: saytda harakatlanish, qidiruv 2 tonna 2 / redkolda.: O. N. Shirokov [va boshq.]. — Cheboksary: CNS "Interaktiv ortiqcha", 2016. — № 4 (10).
3. Ayupov R.H. Raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar /Ayupov R.H. // nazariy iqtisodiyot // 2020 – 553 betlar