Nazarova Shohida Erkinovnaning quyosh uylarining

Ochiq passiv quyosh uylarini dunyo tomonlariga yo’naltirilishi.

Quyosh energiyasidan passiv Quyosh uylarida maksimal samarali foydalanish yo’llaridan biri bu binolarni dunyo tomonlariga qarab to’g’ri yo’naltirishdir. Qoidaga ko’ra binolar janubga qaragan bo’lishi va daraxtlar yoki boshqa tuzilmalar bilan to’silmasligi kerak. Qishgi juda kuchsiz Quyosh nurlarini maksimal darajada bino ichiga o’tkazish uchun janub tomonda binoning yorug’likka shaffof tuzilmalari ko’proq miqdorda joylashtirilishi kerak. Shimoliy qismida esa deraza va oynalar imkon qadar kam bo’lishi yoki umuman bo’lmasligi maqsadga muvofiq [13].
Q uyosh uylarini yozda ortiqcha issiqlikdan himoyalash erker, karniz, teraska va balkon shaklidagi konstruksiyalar yordamida amalga oshiriladi. Bu tuzilmalar binoning shaffof chegaralarini ortiqcha Quyosh nurlaridan himoyalaydi va Quyosh nurlanishini bino ichiga kirishiga to’sqinlik qiladi. Shunday qilib, passiv Quyosh uylarida qurilishning boshqa kriteriylarini saqlash Quyosh energiyasini qishda uyda qulay haroratni hosil qilish uchun yetarli bo’ladi. Ayniqsa bu qoidaga ko’ra Quyosh nurlanishi jadallashadigan qishning sovuq kunlarida juda dolzarbdir.Yozgi vaqtlarda esa himoya konstruksiyasi uyda oshiqcha Quyosh energiyasini to’planishiga to’sqinlik qiladi.
3.1.1-chizma. Passiv Quyosh uylarida yozda va qishda Quyosh nurlariga ko’rsatadigan ta’siri.
Ochiq passiv tizimlarni hisobi.
Umumiy holda passiv tizimli binolarning harorat rejimini o’rganish quyidagilarni aniqlashga olib keldi:

1. 
   Binoning asosiy o’lchamlari dastlabki ma’lumotlariga ko’ra passiv tizim elementlari komponovkasini hisoblash.
   
2. 
   Analitik model yordamida binoning harorat rejimi hisoblanadi, qizitishning qo’shimcha tizimlariga ko’rsatiladigan yuklama aniqlanadi.
   
3. 
   Passiv tizim analitik modeli elementlarining xarakteristikalarini o’zgartirib eng samarador bino loyihasi ishlab chiqiladi.
   

Quyida ochiq passiv tizimning analitik modeli bayon qilinadi. Binoning tashqi devori, masalan janubiy devor to’laligicha yassi shaffof vertikal tekislikdan iborat. Qurilish amaliyotining ko’rsatishicha ikki qavatli oynalangan devorli va tutashish joylari zichlashtirilgan loyihalar eng samarador hisoblanadi. Binoning boshqa elementlari odatdagi qurilish texnologiyasidan farq qilmaydi. Analitik metod asosida quyidagi tenglama yotadi.


 (3.1.1.)
Bunda m_ich - xona ichidagi havo massasi; c_p,ich - xona ichidagi havo solishtirma issiqlik sig’imi;  - xona ichidagi havo harorati;  - vaqt;  - xona ichki devor sirti bilan xona havosi orasidagi issiqlik almashinish koeffitsiyenti;  - tashqi devorning ichki sirtining harorati; - tashqi devorning ichki sirtining yuzasi;  - oxirgi qavat qoplamasi ichki sirtining yuzasi;  - qoplama ichki sirtining harorati;  - birlashtiruvchi ichki sirti yuzasi;  - yerto’la tepasi birlashtiruvchi ichki sirti harorati;  - qoplamalar mahkamlamalari ichki sirti yuzasi;  - qoplamalar mahkamlamalari ichki sirti harorati;  - turli ichki qurilmalarning issiqlik zaxiralash qobiliyati;  - ichki qurilmalar sirtining harorati;  - romlarning shishalangan qismi orqali issiqlik uzatish koeffitsiyenti;  - romlar yuzasi;  - tashqi havo harorati;  - xonani shamollatish uchun shamollatgich qurilmalar tomonidan xonaga kiritilgan havo hajmi;  - tashqi havo zichligi;  - tashqi havo solishtirma issiqlik sig’imi;  - passiv qizitish tizimi oynalangan qismi yuzasi;  - ichki hajm tomonidan yutilgan Quyosh radiatsiyasi zichligi;  - ichik issiqlik ajralish.
Oxirgi tenglamaning o’ng tomonidagi birinchi qo’shiluvchi - devor orqali issiqlik yo’qotish; ikkinchisi - oxirgi qavat qoplamasi orqali shu kattalik; uchunchisi-yerto’la tomi orqali yo’qotilish; to’rtinchi - qo’shiluvchi ichki qurilmalar, jismlar orqali issiqlik zaxiralanishi; beshinchisi- romlar orqali issiqlik uzatish; oltinchisi- tashqi shamollatgichlar orqali ichki havoni sovishi; yettinchisi- ichki havo tomonidan yutilgan Quyosh radiatsiyasi; sakkizinchi - ichki issiqlik ajralishi.
(3.1.1.) - tenglamani tuzishda quyidagi shartlar qabul qilingan:

1. 
   Xonada ichki havo bir tekis aralashishi yuz beradi. Bu shart xona ichidagi havoni tabiiy shamollatilishi tashqi toza havoni xonaga tashqaridan bir tekis kirib kelishini taminlashi tufayli qabul qilingan. Bunda ochiq tizimning oynalangan qismi yuzasi katta va tashqi havoni xonaga filtrlash muqarrar passiv tizimda xona ichidagi issiq havo tartibli harakati yuz beradi deb hisoblandi.
   
2. 
   Asosiy g’alayonlanuvchi faktorlar – tashqi havo harorati, Quyosh radiatsiyasi, ichki issiqlik ajralishlarning vaqt bo’yicha o’zgarishi noregulyar bo’lgan holda binoning noshaffof to’siqlari orqali issiqlik uzatish jarayoni beqaror xarakter kasb etadi.
   
3. 
   Oynalarning issiqlik inertligi hisobga olinmaydi.
   
4. 
   Ahamiyatsiz massali ichki moslamalar “jamlangan massa” sifatida qaraladi.
   
5. 
   Qurilish konstruksiyalarining issiqlik zaxiralash qobiliyatiga qaraganda xona ichki havosining issiqlik zaxiralash qobiliyati kichik bo’lgani sabab u hisobga olinmaydi.
   

Bino devorlari orqali issiqlik uzatish. Issiqlik almashinish shartiga ko’ra binoni issiqlik yo’qotishi bino devorining ichki sirti va atrof muhit haroratlarining farqi, shuningdek devor yaqinida chegaraviy qatlamning termik qarshiligi orqali aniqlanadi. Passiv tizimga buni qo’llaganda devor orqali issiqlik uzatish aniq ifodalangan beqaror xarakter kasb etadi.
Amaliyotda tashqi to’siq uchun devor sirti tomonidan yutilgan Quyosh radiatsiyasi oqimi quyidagi munosabatdan aniqlanadi:
, (3.1.2.)
bunda  - to’siq sirtiga tushayotgan Quyosh radiatsiyasi oqimi W/m² ,  - sirtning qoralik darajasi.
 -ning ildizlari qatorning har bir elementi uchun quyidagi tenglamadan topiladi
Muhandislik amaliyotida (3.1.2.) - formula bilan hisoblaganda aniq qiyinchiliklarga duch kelinishi mumkin. Buning uchun (3.1.1.) - formulani quyidagi ko’rinishda tasvirlash kerak.
(3.1.3.)
To’siq konstruksiyasining har bir turi-devor, qoplama, birlashma uchun nomogrammadan koeffitsiyentlar aniqlanadi:
. (3.1.4.)
Ichki qurilmalarning massasi va issiqlik sig’imi yoki mebel va qurilmalarning joylashishiga qarab, yoki ekspertlar baholagan ma’lumotlar asosida olinadi. Qurilma elementlari sirtidagi harorat quyidagi tenglamadan aniqlanadi.
 . (3.1.5.)
bunda  - jihozlar, mebellar va shunga o’xshashlarning xona havosiga tegish yuzasi m²;   - ichki jihozlar tayyorlangan materialning solishtirma issiqlik sig’imi, J/kg ⁰C,  - ichki jihozlar sirtining xona havosi bilan issiqlik almashinish koeffitsiyenti,W/ m^{2 o}C.
Oynalangan qism orqali ham oddiy oyna, ham passiv tizim oynalangan qismi orqali issiqlik yo’qotilishni hisobga olish kerak bo’ladi. Issiqlik yo’qotilishni hisoblashda sutka davomida issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsiyenti o’zgarib turadi, oldin ta’kidlanganidek issiqlikdan himoyalash ekrani o’rnatilgandagina tizim samaradorligi to’g’risida gapirish mumkin. Masalan, ikki qavatli shishalangan himoyada K_oy=2,64 W/m^2oC (K=0,578 m^2oC/W). Agar issiqlikdan himoyalovchi ekran sifatida ichki bir tomonlama eshik olinsa u holda K_e=2,9 W/m^2oC (K=0,344 m^{2 o}C/W). Shunday qilib, kechqurungi vaqtda oyna uchun issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsiyenti K_oy=1,38 W/m^2oC.
Xona ichki hajmiga kiradigan Quyosh radiatsiyasi oqimining zichligi quyidagi formuladan aniqlanadi.
 , (3.1.6.)
 - yutish koeffitsiyenti quyidagi munosabatdan aniqlanadi:
. (3.1.7.)
  - o’tkazish koeffitsiyenti quyidagi munosabatdan aniqlanadi:
(3.1.8.)

(3.1.9.)
(3.1.1.) - tenlamadagi kattaliklarni qiymatlarini o’rniga qo’yib,  ga nisbatan yechimi ochiq passiv tizimli binoning harorat rejimini bashorat qilishga imkon beradi. (3.1.1.) - tenglamada chap tomonni nolga tenglash mumkin, ya’ni qurilish materiallariga nisbatan xona ichidagi havoning issiqlik jamg’arish qobiliyati nihoyatda kichik.

t_ich; t_t; q larning vaqt bo’yicha diskret o’zgarishi sharti asosida  ga nisbatan yechimi quyidagicha:
Kunduzgi vaqtda
,
Quyosh botgandan so’ng

3.1.2- chizma. Passiv tizimni hisoblash natijalari.

Hisoblash natijalari grafik shaklda 3.1.2-chizmada tasvirlangan. Grafikdan shunday xulosa qilish mumkinki xona ichidagi havoning harorati qishning eng sovuq kunlarida (dekabr, yanvar, fevral) soat 10.00 dan soat 16.00 gacha hisoblangan qiymatga teng yoki undan katta. Demak olti soat mobaynida odatdagi qizitish tizimidan voz kechish mumkin. Noyabrva martda o’chirish davrida soat 8.00 dan to 17.00 gacha ya’ni 10 soat mobaynida odatdagi qizitish tizimi o’chirilishi mumkin.

2.