Nazarov nuriddin baxronovich sportchilarnig individual psexologik xususiyatlarini

Talaba  yoshlarning  oliy  asab  tizimi  tipi  individual  xususiyatlari 

ko’rsatkichlari 

 

 Yosh 

Jarayonlar kuchi  

Asab 

jarayonlarining 

harakatchanligi 

Qo’zg’alish 

Tormozlanish 

O’g’il bolalar 

18 

19 

20-24 

  

36-10 

39-13 

41-12 

  

  

38-10 

40-11 

40-8 

  

39-12 

40-14 

41-8 

Sport  bilan  shu-

g’ullanuvchilar 

OZRBYu 

o’quvchilari 

16 

17 

55-7 

  

  

  

49-5 

56-10 

55-7 

  

  

  

48-9 

46-13 

47-10 

  

  

  

50-6 

57-5 

qizlar 

18 

19 

  

29-10 

38-13 

  

38-10 

46-15 

  

32-11 

46-7 

 

 

 

---

28 

 

 

 

 

  

 Yosh 

Darajasi 

Introversiya-ekstraversiya  Emosional-barqarorlik 

18 

19 

20-24 

  

OZRBYu 

o’quvchilari, 

sport 

bilan 

shug’ullanuvchilar 

  

16 

17 

  

  

18 

19 

20-24 

10-2 

11-3 

12-4 

  

12-3 

  

  

12-3 

12-4 

  

qizlar 

9-3 

12-4 

12-4 

  

6-3 

10-2 

11-4 

  

7-3 

13-2,5 

  

13-2,5 

13-0,3 

  

  

11-3 

12-4 

11-4 

 Vazifa:  anketa  savollariga  javoblarni  tahlil  qilish  asosida  o’quvchilar  va 

talabalarning emosional zo’riqishi darajasini aniqlash.     Tadqiqot obyekti: TATU 

talabalari, OZRBYu o’quvchilari. 

---

29 

 

Tadqiqot  metodikasi  emosional  muhit,  o’z  his-hayajonlarini  boshqarish 

qobiliyatini  aniqlash  imkonini  beradi  va  u  N.M.Peysaxova,  G.Sh.Gabdreyeva 

(1988)  lar  tomonidan  tuzilgan. 7.3-jadvalda  psixologik  tadqiqotlar  ko’rsatkichlari 

keltirilgan. 

  

Talaba yoshlarning emosional zo’riqish ko’rsatkichlari  

Yosh 

m 

  

m 

18 

14,4 

- 

1,6 

19 

12,1 

4,2 

1,8 

20-24 

13,8 

6,1 

1,5 

 Futbolchilar,  asosan,  o’rtacha  emosional  qo’zg’alishga  ega.  Ulg’aygan  sari 

qo’zg’alish  pasayib  boradi.  O’quvchilar  orasida  emosional  zo’riqishi  yuqori 

bo’lgan  (18  ball)  futbolchilar  borligi  ma’lum  bo’ldi.  Ular  o’z  faoliyatlarini 

boshqara  va  nazorat  qila  olmaydilar,  o’z  imkoniyatlarini  oldindan  noto’g’ri 

baholaydilar,  hyech  bir  sababsiz  bezovta  bo’ladilar,  arazchi,  ta’sirchan,  o’rtoqlari 

bilan  kelisha  olmaydilar.  Bunga  oiladagi  noto’g’ri  emosional  munosabatlar 

(jazolashlar, bolani muntazam tergashlar) sabab bo’lishi mumkin. 

V.G.Zazikin (1991) kuchli stress holatida tadqiq etiluvchilar ruhiyatida nima 

ro’y  berayotganini  eksperimental  ko’rsatib  berdi.  Tadqiq  etiluvchilarga  vaqt  juda 

sekin (yoki tez) o’tayotgandek, uncha uzoq bo’lmagan masofalar (5-6 metr) ni 1,5-

2 marta xato bilan baholaydilar. Ular inson xulq - atvori, hatti - harakatini ham no-

to’g’ri  tushunishlari  mumkin:  insonning  osoyishtaligi  tadqiq  etiluvchilarga 

loqaydlik, begonasirashdek, tabassum esa zaharxan-dalik bo’lib ko’rinadi. 

Shunday qilib, yuqori ruhiy zo’riqish, kuchli bezovtalik ishlab chiqarish - vaqt 

xarakteristikalari  etalonlarini  o’zgar-tiradi,  qabul  qilishda  psixologik  taqqoslash 

mexanizmlarida  buzilishlarga  sabab  bo’ladi.  Yomon  psixologik  holat  inson 

munosa-batlari tizimiga ham ta’sir ko’rsatadi. Bunday holatning tez - tez qaytarilib 

---

30 

 

turishi  inson  tabiatini  o’zgartiradi,  uning  psixi-kasini  buzadi.  Bu  esa  uning 

atrofidagilar bilan munosabatlarida, taqdirida aks etmay qolmaydi. 

Psixologik  tadqiqot  ma’lumotlari  ulg’aygan  sari  emosional  zo’riqishi 

pasayishini  ko’rsatdi.  Talabalik  davri  inson  hayotida  muhim  bosqich,  bu  davrda 

insonning psixologik siyrati tubdan o’zgaradi. 

B.I.Kochubey,  Ye.V.Novikova  (1988)  fikriga  ko’ra  «bezovta  odam»  -  bu 

o’ziga, o’z qarorlariga ishonmaydigan, doim ko’ngilsiz-liklarni kutib yashaydigan, 

vahimachi, badgumon, hyech kimga ishonmaydigan inson. Bezovtalik nevrozning 

rivojlanishiga sabab bo’lishi mumkin. 

Ma’lumki, inson yoshi nafaqat uning fiziologik yetukligi darajasi, balki atrof 

- muhit bilan munosabati, ichki dunyosi xususiyatlari, o’y-fikrlari xarakterini ham 

aks  ettiradi.  Ko’pgina  psixologlarning  fikriga  ko’ra  11  yoshdan  so’ng  bezovtalik 

darajasi  keskin  oshadi, 20 yoshida  o’z  cho’qqisiga  chiqadi, 30 yoshdan  so’ng 

pasaya boshlaydi.