Nazariy o‟quv mashg‟ulotining o‟qitish texnologiyasi

Xalqaro shartnoma – davlatlar va xalqaro huquqning boshqa sub‘ektlari 
o‘rtasida  ular  uchun  umumiy  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  hamda  o‘zaro  huquq  va 
majburiyatlarni  qabul  qilish  yo‘li  bilan  ular  o‘rtasidagi  munosabatlarni  tartibga 
solishga da‘vat etilgan ochiq ifodalangan bitimdir. 
Xalqaro  huquq  sub‟ektlari  –  xalaro  huquq  me‘yorlari  bilan  sub‘ektiv 
huquq  va  sub‘ektiv  majburiyalarga  ega  bo‘lgan  xalqaro  huquqiy  munosabatlar 
qatnashchilaridir. 
Xalqaro huquq sub‟ekti – xalqaro huquqning umumiy me‘yorlariga yoki 
xalqaro huquqiy hujjatlarning talabiga muvofiq ‗aydo bo‘ladigan xalqaro huquq 
va  majburiyatlar  egasidir.  SHuningdek,  bu  xatti-harakatlar  bevosita  xalqaro 
huquq  bilan  tartibga  solinadigan  va  xalqaro  huquqiy  munosabatlarga 
kirishadigan yoki kirishishi mumkin bo‘lgan shaxslardir. 
Huquqiy  vorislik  –  huquqda  belgilangan  tartib  va  qoidalarga  muvofiq, 
bir sub‘ektga tegishli huquqlarning boshqa sub‘ektga o‘tishidir.  
Demak,  huquqiy  vorislik  huquqda  nazarda  tutilgan  yuridik  ahamiyatga 
ega  bo‘lgan  yuridik  hodisa,  ya‘ni  yuridik  faktdan  kelib  chiqadigan  yuridik 

---

oqibatlarni ifodalaydigan tushunchalardir, degan xulosa kelib chiqadi. Bunda bir 
sub‘ektga  tegishli  huquq  va  majburiyatlarning  boshqa  sub‘ektga  o‘tishi  Bilan 
bog‘liq tarkibiy o‘zgarishlar haqida ga‘ ketya‘ti. Bunday hol huquq sub‘ekti o‘z 
faoliyatini  tugatishi  va  Yangi  sub‘ektning  vujudga  kelishi  munosabati  bilan; 
boshqa  sub‘ekt  bilan  birlashishi;  ikki  yoki  undan  ortiq  xalqaro  huquq 
sub‘ektlariga ajralishi natijasida sodir bo‘ladi. 
Xalqaro  huquqqa  binoan  huquqiy  vorislik  deganda,  xalqaro  huquqda 
belgilangan  holatlarda  xalqaro  huquq  sub‘ektiga  tegishli  huquq  va 
majburiyatlarning boshqa sub‘ekt yoki sub‘ektlarga o‘tishini tushunish lozim. 
Xalqaro  huquqda  uning  umum  e‘tirof  etilgan  ‗rintsi‘  va  me‘yorlarini 
bayon qilib beruvchi yagona me‘yoriy hujjat mavjud emas. Agar BMT Ustavida 
besh  ‗rintsi‘ning  nomi  keltirilgan bo‘lsa,  xalqaro  huquq  ‗rintsi‘lari  to‘g‘risidagi 
Deklaratsiyada ularning yettitasi ifodalab berilgan. Ular quyidagilardir: 
8) 
kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik; 
9) 
davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik;  
10)  nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish; 
11)  davlatlarning xalqaro hamkorligi; 
12)  xalqlar va millatlarning o‘z taqdirini o‘zi belgilash; 
13)  davlatlarning  xalqaro  majburiyatlarini  vijdonan  bajarish 
‗rintsi‘i; 
14)  davlatlarning suveren tengligi. 
Evro‘ada Xavfsizlik va Hamkorlik Kengashining Xelьsinki Yakunlovchi 
Hujjatida mazkur ‗rintsi‘larga yana uchtasini qo‘shgan. Bular: 
4)  chegara daxlsizligi; 
5)  davlatlarning hududiy yaxlitligi; 
6)  inson huquqlari va asosiy erkinliklarini hurmat qilishdir. 
Xalqaro  huquqda  aholi  tushunchasi  ostida  ma‘lum  bir  davlat  hududida 
hozirda yashab kelayotgan jismoniy shaxslar majmui tushuniladi.  
SHunday  ekan  davlat  hududida  yashab  kelayotgan  shaxslar  ushbu 
mamlakatning  to‘liq  va  mutlaq  yurisdiktsiyasi  ostida  bo‘ladilar.  Bu  me‘yorlar 
davlatning  milliy  huquqida  belgilangan  bo‘lib,  aholining  tegishli  huquqli 
statusini ifodalaydi. 
Har qanday davlatning aholisi tushunchasiga quyidagilar kiradi:  
a) fuqarolar / mazkur davlatga tegishli kishilar; 
b) chet elliklar; 
- fuqarolar / xorijiy davlatlarga tegishli kishilar; 
- fuqarolikka ega bo‘lgan shaxslar;  
- fuqarolikka yega bo‘lmagan shaxslar (a‘atridlar);  
- ikki yoki undan ortiq fuqarolikka ega bo‘lgan shaxslar (bi‘atridlar).