Nazariy mashG‘ulot materiallari

V. G. Belinskiy (1811 —1848) ko‘zga ko‘ringan filosof, tanqidchi, publitsist va pedagog. U ba’zi tarbiyachilarni, mutaxassislarni bola tarbiyasida tabiat vositalaridan kam foydalanayotganliklarini qattiq tanqid qildi.
Bolalarni tarbiyalashda ularning psixofizik xususiyatini
hisobga olib har qaysi bola taqdiriga alohida yondoshish ke-
rakligini, «bola tabiatining qonuniyatlarini» yaxshi bilish
ksrakligini uqtiradi. ,
A. I. Gertsen (1812—1870) demokrat, filosof-materialist, yozuvchi, pedagog. Uning «Bolalar bilan suhbat», «Tabiatni o‘rganish haqida xat» asarlarida bolalarni tarbiyalashda axloqiy, aqliy va jismoniy tarbiyaning roli katta ekanligini ta’kidlab, tabiat vositasidan foydalanishni alohida uqtiradi.
N. G. Chernishevskiy (1828—1889) mutafakkir, yozuvchi, filosof va tanqidchi. Uning materialistik qarashlari tarbiya jarayonini to‘g‘ri amalga oshishida katta yordam berdi.
N. A. Dobrolyubov (1836—1861)adabiy tanqidchi va publitsist, materialist-filosof, demokrat. U o‘zining demokratik qarashlari asosida tarbiyaning |taraqqiyotiga asos soldi. Yoshlarni vatanparvarlik, kattalarga
hurmat, vatan baxt-saodati uchun hamisha kurashchi bo‘lib tar-biyalanishlariga da’vat etdi.
Rus demokratlarining materialistik qarashlari ilg‘or rus pedagoglarining yoshlarni tarbiyalashda tabiatshunoslik metodikasnning ilmiy asosda rivojlanishiga katta hissa bo‘lib qo‘shildi.
A. S. Simonovich (1840—1933)—ijtimoiy-pedagogik harakatning atoqli arbobi, yoshlarni tarbiyalashda bog‘cha bilan maktabning aloqasini yaxshilash kerakligini olg‘a surgan olim. Shuning uchun ham bolalar bog‘chasini «oila bilan maktab o‘rtasidagi bog‘lovchi halqa» deb hisoblab, bog‘cha bolalarini maktabdagi o‘qishga tayyorlash kerak, degan edi.
U bolalarni tabiat bilan tanishtirishda yaratilgan nazariya va praktikani bir-biri bilan bog‘lab bolalar tarbiyasida foydalanish kerak, deb uqtirdn.
Uning «bolalar bog‘chasining maktab bilan aloqasi», «Kim tarbiyachi bo‘la oladi?» «Vatanshunoslik», «Bolalar bog‘chasi haqida» kabi asarlarida bolalarni tarbiyalashda tabiat vositalaridan, tevarak-atrofdagi predmet va buyumlardan foydalanish kerakligini eslatib o‘tadi.
A. S. Simonovich ijodining bosh markazida vatanshunoslik, harakatli o‘yinlar, gimnastika, hikoya aytib berish, rasm chizish, konstruktsiyalar qurish va boshqa ish turlari bo‘yicha namunali metodik qo‘llanmalarni ishlab chiqdi va bolalarni shu ruhda tarbiyalashga undadi.
Ye. N. Vodovozova (1844—1923)bolalarning sevimli yozuvchisi, maktabgacha tarbiya pedagogikasini rivojlantirishda munosib hissa qo‘shgan olim. Ye. N. Vodovozova maktabgacha tarbiya pedagogikasi sohasida K. D. Ushinskiyning fikrlarini davom ettirdi, uni yangi g‘oyalar bilan boyitdi.
U maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni tarbnyalashda tabiatning o‘ziga xos roli borligini, tabiatni kuzatish — bolalarni tabiat bilan tanishtirishning amaliy metodlaridan biri ekanligini ko‘rsatib berdi. Tarbiyachilar uni to‘g‘ri tashkil etishlari kerakligini pedagogik nuqtai nazardan isbotlab berdi. Ayniqsa bolalarni tarbiyalashda ularni kattalar ms’hnati bilan tanishtirishning ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati beqiyos katta ekanligini tasdiqladi.
Ye. N. Vodovozova faoliyatining markazida aqliy va axloqiy tarbiyaga katta o‘rin ajratadi. Aqliy rivojlanish vositasi sifatida tabiat bilan tanishtirishga katta e’tibor berib, u ana shu tanishtirish planiga tevarak-atrofdagi hayot bilan, xalq mehnati va turmushi bilan tanishtirishni kirita-di. Uning «Bolalarni aqliy va axloqiy tarbiyalash» dsgan asari Rossiyada bolalar bog‘chalarining tarbiyachilarini tayyorlashda eng muhim qo‘llanma bo‘lib xizmat qildi.
_ L. K. Shleger (1863—1942)ko‘zga ko‘ringan pedagog-metodist, maktabgacha tarbiya sohasidagi taniqli arbob.
L. K. Shleger tarbiyachilik faoliyatini Moskvaning ishchilar yashaydigan chekka tumanlarida bolalar bog‘chasida bepul ishlashdan boshladi. U o‘sha davrda tarbiyada mavjud bo‘lgan Frebel va Montessorilarning didaktik materialini qayta ko‘rib chiqdi, bolalarning hayotiy rejasini tarbiyaviy ishning asosiga aylantirdi. Bu planda o‘sha vaqtda tarqalgan erkin tarbiya nazariyasiga amal qilib, bolalarga o‘yin va mashg‘ulotlar vaqtda to‘la erkinlik berib qo‘yish kerakligini aytdi va o‘zi buni tajribalarida sinab ko‘rdi.
U o‘zining «Yosh bolalar bilan suhbatlar uchun materiallar», «Bolalar bog‘chasidagi amaliy ish» nomli asarlarida maktabgacha tarbiya yoshidagn bolalar bilan suhbatlar tashkil eshsh metodikasn, bolalarni o‘rganish, individual ish, sszgi organlarini rnvojlantirish uchun maxsus mashqlardan foydalanishga doir qimmatli maslahatlar berdi.
U bolalarni tarbiyalashda tabiatdan foydalanish uchun jismoniy ish bilan shug‘ullanish kerakligini, jnsmoniy ish jarayonida tabiat elementlari bilan tanishib olish mumkinligini olg‘a suradi. U bola tarbiyasida ko‘pincha amaliy ish bilan shug‘ullantirish kerakligini aytib, buning asosida tabiat bilap tanishtirishning o‘ziga xos metodini ishlab chiqdi.
U o‘zining «Yosh bolalar bilan suhbatlar uchun materiallar», «Bolalar bog‘chasidagi amaliy ish» nomli asarlarida maktabgacha tarbiya yoshidagn bolalar bilan suhbatlar tashkil eshsh metodikasn, bolalarni o‘rganish, individual ish, sszgi organlarini rnvojlantirish uchun maxsus mashqlardan foydalanishga doir qimmatli maslahatlar berdi.
U bolalarni tarbiyalashda tabiatdan foydalanish uchun jismoniy ish bilan shug‘ullanish kerakligini, jnsmoniy ish jarayonida tabiat elementlari bilan tanishib olish mumkinligini olg‘a suradi. U bola tarbiyasida ko‘pincha amaliy ish bilan shug‘ullantirish kerakligini aytib, buning asosida tabiat bilap tanishtirishning o‘ziga xos metodini ishlab chiqdi.
U o‘zining «Yosh bolalar bilan suhbatlar uchun materiallar», «Bolalar bog‘chasidagi amaliy ish» nomli asarlarida maktabgacha tarbiya yoshidagn bolalar bilan suhbatlar tashkil E1nsh metodikasn, bolalarni o‘rganish, individual ish, sezgi organlarini rnvojlantirish uchun maxsus mashqlardan foydalanishga doir qimmatli maslahatlar berdi.
U bolalarni tarbiyalashda tabiatdan foydalanish uchun jismoniy ish bilan shug‘ullanish kerakligini, jismoniy ish jarayonida tabiat elementlari bilan tanishib olish mumkinligini olg‘a suradi. U bola tarbiyasida ko‘shimcha amaliy ish bilan shug‘ullantirish ksrakligiii aytib, buning asosida tabiat bilai tanishtirishning o‘ziga xos metodini ishlab chiqdn.
L. K. Shleger o‘z hayotiy tajribalari asosida «Har bir yosh o‘zining shaxsiy hayotiga ega» deydi. Demak, har xil yoshdagi bola bilan tarbiya ishini olib borganda hushyor bo‘lib, bolaning fiziologik o‘sishi, psixik xususiyatlarini hisobga olish muhim ahamiyatga egadir.
A. S. Simonovich ijodining bosh markazida vatanshunoslik, harakatli o‘yinlar, gimnastika, hikoya aytib berish, rasm chizish, konstruktsiyalar qurish va boshqa ish turlari bo‘yicha namunali metodik qo‘llanmalarni ishlab chiqdi va bolalarni shu ruhda tarbiyalashga undadi.
Ye.N.Vodovozova (1844—1923)—bolalarning sevimli yozuvchisi, maktabgacha tarbiya pedagogikasini rivojlantirishda munosib hissa qo‘shgan olim. Ye. N. Vodovozova maktabgacha tar-biya pedagogikasi sohasida K. D. Ushinskiyning fikrlarini davom ettirdi, uni yangi g‘oyalar bilan boyitdi.
U maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni tarbiyalashda tabi-atnmng‘ o‘znga xos roln borligini, tabiatni kuzatish — bolalarni tabiat bilan tanishtirishning amaliy metodlaridan biri ekanligini ko‘rsatib bsrdi. Tarbiyachilar uni to‘g‘ri tashkil etishlarp kerakligini pedagogik nuqtap nazardan isbotlab berdi. Ayniqsa bolalarni tarbiyalashda ularni kattalar meh-nati bilan tanishtirishning ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati be-qiyos katta ekanlipshi tasdiqladi.
Ye. N. Vodovozova faoliyatining markazida aqliy va axloqiy tarbiyaga katta o‘rin ajratadi. Aqlin rivojlanish vositasi sifatida tabiat bilan tanishtirishga katta e’tibor be-rib, u ana shu tanishtirish planiga tevarak-atrofdagi hayot bilan, xalq mehnati va turmushi bilan tanishtirishni kiritadi, Uning «Bolalarni aqliy va axloqiy tarbiyalash» dsgan asari Rossiyada bolalar bog‘chalarining tarbiyachilarini tay-yorlashda eng muhim qo‘llanma bo‘lib xizmat qildi.
Yo. I. Tixeeva (1867—1943)talantli pedagog-metodist, maorifsohasidagi jamoat arbobi.
Bolalar tarbiyasining jonkuyari Ye. I. Tixseva o‘zining tarbiya sohasidagi qarashlari bilan boshqa metodistlardan ajralib turadi. UK.D. Ushinskiyning g‘oyalarini jon dilidan qabul qiladi va uni keng targ‘nb qiladi.
Ye. N. Tixeeva maktabgacha tarbiyada erkin tarbiya iazariyasiga qarshi chiqib, bolalarni tarbiyalashda ularning oldida bir maqsad bo‘lishi kerakligini, ko‘r-ko‘rona tarbiya berish bolannng shakllanishida salbiy ta’sir etishinn ko‘rsatadi. U bo-lalarni tarbiyalashda tabiat vositalaridan foydalanish ksrakligini aytib, shaharlarda tabiat bilan tanishtirish uchun imkoniyatlar yo‘qligidan qattiq xafa bo‘ladi. U «shaharlardagn baland imoratlar, tig‘iz ko‘chalar, ba’zi baland tosh uyumlari bolalarni na osmonni, na quyoshni qo‘rolmay dogda» yurishlarini aytib, bolalarning shakllanishida tabiatning roli beqiyos katta ekanligini aytadi. Buning uchun bolalar yonida, albatta bog‘cha uchastkalari, maydonchalari bo‘lishi keraklignni, bolalar bu uchastkada tabiat elementlari bilan tanishishi mumkinligini uqtiradi.
U, ayniqsa ekskursiyalar uyushtirish kerakligini, uning bolalarni tabiat bilan tanishtirishdagi rolini alohida qayd etib, shaharlarda buni uyushtirish qiyinligi, faqat muzey, vistavkalarga olib borish bilan shug‘ullanishlarini achinish bilan qayd etadi.
Ye. I. Tixeevaning pedagogik faoliyati yanada rivojlandi. U maktabgacha tarbiya sistemasida ham barakali ishlab, qimmatli fikr va mulohazalar bildirdi.
Tarix – insonning barkamollik, taraqqiyot yo‘li. Agar biz o‘tmish tariximizga, nazar tashlasak, yashab ijod etgan pedagoglarimiz o‘zlarining ijod etgan davrlardayoq bolaning har tomonlama o‘sishida, ma’naviy ozuqa beradigan tabiatning noz-ne’matlari uning mo‘jizalaridir deb ta’kidlab o‘tganlar.
Tarix zarvaraqlarida o‘zlarining o‘chmas, unutilmas nomlarini qoldirgan buyuk pedagoglar bola tarbiyasida tabiatning ahamiyati. Uning bola ruhiyatiga qanday ta’sir qilishi haqida ilmiy fikrlarini aytib o‘tgan g‘arb pedagoglaridan: Ya.A.Komenskiy, J.J.Russo, I.G.Pestolostii va yana bir qancha pedagog olimlarning bola tarbiyasida tabiatning tutgan o‘rni haqidagi ilmiy asarlari hozirgi kungacha o‘z qimmatini yo‘qotmagan.
Rus pedagoglaridan K.D.Ushinskiyning, "Inson tarbiya predmeti sifatida" asarida "Meni pedagogikada var var hisoblasangiz ham, lekin men o‘z hayot tajribamda shunday xulosaga keldim. Go‘zal tabiat yosh qalbga shunday katta tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadiki, hatto pedagogikaning ta’siri ham u bilan raqobatlashishga ojizdir", -degan edi.