Nazariy fizika kursi

 
- p ( ^ ) -
™
Olingan (1.7) formulani tahlil qilaylik:
1. 
hco«kT
uchun, y a’ni to iq in uzunligi 
A 
ning yoki temperatura 
T
ning katta qiymatlarida eksponentani 
nm/kT
darajalari b o ‘yicha qatorga 
yoyish mumkin. Qatom ing birinchi hadi Reley-Jins formulasini beradi.
2. 
ha>
»
kT
uchun, y a ’ni yuqori chastotalar yoki past temperaturalar
ft CO
uchun 
> > j b o iib , Plank formulasi quyidagi k o ‘rinishni oladi:
= ^
° - 8)
л c
Shunday qilib, klassik tasavvurlarga 
g ‘oyat zid, mutlaqo yangi 
tushuncha kiritilish natijasida keltirib chiqarilgan Plank formulasi 
absolut qora jism nurlanishining natijalarini muvaffaqiyatli tarzda 
tushuntira oldi, xususan, (1.7) formula muvozanatli issiqlik nurlanish 
hodisasini t o ii q tavsiflab beradi.
1.3. Y oru giik n in g kvant nazariyasi
Plankning 
kvantlar 
g ‘oyasiga 
binoan 
jism lam ing 
nurlanish 
energiyasini yutish va chiqarish jarayoni uzlukli ravishda yuz beradi. Bu 
g ‘oya klassik mexanika va statistik fizika yecha olmagan issiqlik 
nurlanish muyam mosini hal qilib, issiqlik nurlanishi nazariyasini 
yaratishga olib keldi.
Shu davrdan boshlab fizikaviy kattaliklar faqat uzluksiz o ‘zgaruvchi 
kattaliklam i qabul qilibgina qolmay, balki uzlukli, diskret o ‘zgamvchi 
kattaliklarni ham qabul qilishi mumkinligi katta ahamiyatga ega b o ‘ldi. 
Plank g ‘oyasiga asosan jism larning nurlanishi uzluksiz emas, balki 
alohida-alohida porsiyalar bilan, y a’ni kvantlar sifatida chiqariladi.
12

---

Y o ru g iik kvantining energiyasi £ yo rugiikning chastotasi 
to
bilan 
quyidagi ifoda orqali b o ‘glangan:
s = fiev.
(1.9)
Plankning nurlanish kvantlari 
g ‘oyasini 
A. Eynshteyn 
yanada 
rivojlantirib, 
kvant xususiyat umuman 
y o ru g iik k a 
tegishli 
xususiyatdir, deb hisoblashni tak lif etdi. 
Eynshteynning 
fikricha, 
y o ru g iik
haqidagi 
g ‘oyaga 
binoan y o ru g iik
e
-energiyaga ega 
b o iis h i bilan bir qatorda 
p -
impulsga (bu va bundan keying ifodalarda 
vektor kattaliklam i qoraytirilgan harflar bilan belgilanadi) ham ega 
b o iis h i kerak, yani
p = hk.
(1.10)
Harakat qiluvchi y o ru g iik kvantlarini Eynshteyn fotonlar deb 
nomladi va y o ru g iik fotonlar tarzida nurlanadi, tarqaladi, yutiladi, 
umuman olganda y o ru g iik fotonlar sifatida mavjuddir deb ta ’kidladi. 
(1.9) va (1.10) formulalar y o ru g iik kvant nazariyasining asosiy 
formulalari b o iib , y o ru g iik kvantining e energiyasi va /M m pulsini 
yassi m onoxrom atik to iq in n in g
a
-chastotasi va 
A 
to iq in uzunligi 
bilan b o g iay d i. Y o ru g iik kvant nazariyasini mohiyati shundan 
iboratki, m ikrosistem alar (masalan, elektron, atom, molekula) va 
y o ru g iik
o ‘rtasidagi energiya va impulsning almashinuvi biror 
y o ru g iik kvantlarining paydo b o iis h i va boshqasining y o ‘qolishi bilan 
aniqlanadi. Shu fikm i tasdiqlash maqsadida y o ru g iik nin g biror bir 
sistema bilan o ‘zaro ta ’sirini, y a ’ni to ‘qnashuvini k o ‘rib chiqaylik.
Y o ru g iik kvanti bilan to ‘qnashuvdan oldin sistemaning energiya va 
impulsini mos ravishda