Nazariy fizika kursi

23-rasm. Vodorod molekulasidagi o‘zaro ta ’sir sxemasi.
23-rasmdagi tutash chiziq o ‘ zaro ta’ sir 
yr
va 
i{/2
yechimlarga 
bo'ysunuvchi zarrachalar orasidagi b og‘ lanishni ifodalaydi, punktir 
chiziq esa nolinchi yaqinlashishdagi o ‘ zaro ta’ simi ifodalaydi.
Sodir b o‘ lgan vaziyatda ikkita atomdan iborat sistemadagi har bir 
elektron bir vaqtning o ‘ zida ikkala atomga ham tegishli boiadi. Bu esa 
o ‘ z navbatida Pauli prinsipiga zid emas, chunki bir holatda spinlari 
qarama-qarshi y o ‘nalgan 
ikkita elektron mavjud bo‘ lishi mumkin. 
Masofa kamayishi bilan elektron bulutlarining zichligi orta borishi 
natijasida yadrolar bir-biriga maksimal yaqinlashishga harakat qiladi, 
ya’ni tortishuv kuchlarining natijasida molekulada kovalent b og‘ lanish 
kuchlari paydo boiadi. Atomlar orasidagi barqaror molekula vujudga 
keladi, uning turg‘unligi atomlar orasidagi elektronlarning o ‘ zaro 
ahnashuviga bogliqdir. Demak, ikkala elektronning umumlashuvi 
tufayli molekuladagi kovalent boglanish kuchlari paydo boiadi.
9.4. V od orod molekulasi
Misol 
tariqasida 
kvant 
mexanikasi 
asosida 
H
2
vodorod 
molekulasining tuzilishini ko‘ rib chiqaylik. Vodorod molekulasi ikkita 
proton va ikkita elektronlardan tashkil topgan b o iib , uning tuzilishini 
kovalent boglanish kuchlari orqali, ya’ ni faqat almashuv energiyasi 
asosida, tushuntirish mumkin. Vodorod molekulasi nazariyasini yaratish 
uchun undagi ikkita atom o ‘ zaro ta’ sir potensialini aniqlash zarur. Bu

---

energiya ikkala yadro orasidagi — Kulon potensial energiyasi, hamda
atomlaming elektronlar orasidagi 
E (R )
potensial energiyasidan iborat 
deb qarash mumkin. Shunday qilib, izlanayotgan