Nawayi Ma’mleketlik ka’nshilik instituti

4. Jan’a Konstitutsiyanin’ qabil etiliwi ja’ne onin’ tariyxi a’hmiyeti. Ma’mleket nishanlari.

1. O’zbekstan g’a’resizlikke eriskennen keyin ku’n ta’rtibinde ja’ha’n ulgilerine sa’ykes keletug’in maa’mleket quriw, siyasiy, social ha’m ekonomikaliq tarawda tu’pkilikli reformalardi a’melge asiriw, olardi nizam menen bekkemleytug’in huqiqiy tizirnni payda etiw waziypasi turar edi. Sebebi buring’I sotsiyalistlik basqariw principine ta’n social mu’na’siybetler ha’m processler bugingide respublikada ju’zege keliw jan’a ja’miyet ma’plerine uyqas kelmes edi. Mu’likshilik, mu’lk ke iyelik etiw ja’ne oni basqariw, islep shig’ariw faktorlari, bazar mexanizmi, ma’mlekettin’ sociyaliq-ekonomikaliq o’mirin normal iske saliw a’ne sonday saldamli jan’alaniwlardi talap eter edi.

Soni da atiw kerek, ja’ha’nde ha’mme ma’mleket socialliq-ekonomikaliq rawajlaniwdin’ principleri, barliq ushin usinis jetiw bolg’an sayin ulgileri hesh qashan bolmag’an ha’m bolmaydi da. Usinin’ menen birge rawajlaniwdin’ materiyalliq, bilimlendiriw, tariyxiy ta’repten a’sirler dawaminda qa’liplesken da’stu’rleri a’meldegi bolg’an O’zbekstanday a’yyemgi ma’kanda ayriqsha jol tan’law ushin anag’urlim izerlew kerek edi. Biraq, waqtin bay bermey, operativlik menen jumis tutiw kerek edi. Sol sebepli de <>.

Tag’i soni atap o’tiw da’rkarki, O’zbekstan o’z g’a’rezsizligin qolg’a kirgizgen waqitta ma’mleket ishkerisinde bolg’ani siyaqli onin’ sirtinda da og’an isenbeytug’in, shubha menen qaraytug’inlar bar edi.

I A. Karimov ma’mlekettin’ da’slepki jillardag’i rawajlaniw processlerin teren’ analiz etip, O’zbekstan ma’mleket qurilisi ha’m ekonomikasin reformalaw programmasinin’ o’zegi retinde to’mendegi besew tiykarg’I qag’iydani ortag’a tasladi: Birinshiden, ekonomikaliq reformalar hesh qashan siyasat artinda qalmawi kerek, ol qandayda bir ideologiyag’a boysindiriliwi mu’mkin emes. Biminnin’ ma’nisi minada, ekonomika siyasattan u’stin turiwi kerek. Birde idhki birde sirtqi ekonomikaliq munasiybetlerdi ideologiyadan hali qiliw kerek.

Ekinshiden, o’tiw da’wirinde ma’mleket bas reformashi boliwi kerek. Ol reformalardin’ u’stin turatug’in bag’darlarin belgilep beriwi, o’zgerisler siyasatin islep shig’iwi ja’ne oni izbe-izlik penen o’tkiziwi sha’rt.

U’shinshiden, nizam, qanxmlarga a’mel jetiw u’stin turatug’in boliwi kerek. Bunin’ ma’nisi minada, demokratiyaliq jol menen qabil etilgen jan’a Konstitutsiya ha’m nizamlardi hesh esaptan tisqarisiz ha’mme hu’rmet etiwi ha’m olarg’a iyiwmay a’mel jetiwi kerek.

To’rtonshiden, xaliqtin’ demografik quramin esapqa alg’an halda ku’shli social siyasat o’tkeriw.

Bazar mu’na’siybetlerin a’meldegi jetiw menen bir waqitta xaliqti social qorg’aw maydaninan aldinan ta’sirli sharalar ko’riliwi kerek. Bul bazar ekonomikasi jolindag’i jen’ aktual waziypa bolip keldi ha’m endigiden de sonday bolip qaladi.

Olardan biri ma’meleketimizdin’ o’z sociyalliq-ekonomikaliq rawajlaniw jolin islep shig’iwda rawajlang’an ma’mleketlerdin’ ko’p a’sirlik ta’jiriybesin u’yreniw ha’m olardin’ bizge maqul tu’setug’in ta’replerin unamli ta’repten o’zlestiriw bolsa, ekinshisi – O’zbekstan xalqinin’ turmis tarizi, mentaliteti ha’m da’stu’rlerine tayanishtan ibarat boldi. Og’an Islam Karimov ta’repinen usinis etilgen bes tiykarg’I princip tiykar etip alindi. ХХ a’sir 50-jillardan keyingi jillarda ko’pshilik buring’I koloniya ma’mleketler o’z g’a’resizligine erisip, milliy ma’mleket quriw jolina og’ada basladilar. Bul waqitta tiykarg’I 3 rawajlaniw joli : 1) kapitalistlik; 2) sosialistlik; 3) milliy azatliqqa erisken ma’mleketlerdin’ aralas bag’dari haqqindag’I qarawlar bar edi. ХХ a’sir aqirlarina kelip qandayda bir ma’mlekettin’ ekonomikaliq rawajlaniwin qatan’ qabil etilgen qag’iydalar shen’beri menen sheklep turiw mu’mkin emesligi, rawajlaniw jollari (modelleri) talay ken’ ko’lem ha’m maqsetke iyeligi, olardan birin tan’lawda ha’r bir ma’mleket o’z ishki sharaatlarinan kelip shig’iwi za’ru’rligi ma’lim boldi.

Rawajlaniw “modeli” ne jantasiw ko’rinisleri:

-Siviliziatsion jantsiw (ma’deniyat ha’m rawajlaniwdin’ tu’rme-tu’r);

-Formatsion jantasiw – du’nyada ja’miyet ja’ne social-ekonomikaliq rawajlaniwdin’ ha’r qanday ma’mleket ushin birdeyde maqul tu’setug’in bolg’an ha’mmege tuwri keletug’in jollari joq ekenligi ma’limbolip qalip atir. Zero, birdeylik, yamasa birden-bir u’lgi degen tu’sinikler bu’gingi ku’nde o’z a’hmiyetin joq etip atir. Bunday jantasiw demokratiyani, demokratiyaliq ja’miyet qurilisi nizamliqlarin <> qarawdan parqli jag’dayda jan’asha principler tiykarinda analiz etiwge teoriyaliq metodoligik tiykar boladi.

2. Ozbekstannin’ demokratiyaliq ja’miyeti ju’zege keliw jetiwde Birinshi Prezidentimiz I. A. Karimov aytip o’tkeni siyaqli, “Ma’mleket ha’m ja’miyeti isloh jetiw ha’m de moderniyzaciyalawda o’zbek modelinin’ za’ru’rli strukturaliq bo’legi bolg’an basqishpa-basqishliq principine endigiden de qatan’ a’mel etiliwi ta’miynlenedi. <> tu’sinigi, a’wele, O’zbekstannin’ g’a’rezsiz milliy rawajlaniwi qanday boliwi kerekligin tiykarlaytug’in, oni armawli bir maqsetlerge jo’neltiretug’in jen’ uliwma teoriyaliq juwmaqlar ha’m qaratr menen ma’mlekettin’ belgilengen maqsetlerge erisiwine qaratilg’an a’meliy siyasatinin’ ortalig’in an’latadi (ma’mleket siyasati degende ha’kimiyattin’ ha’r u’shew buwini iskerligi na’zerde tutilmaqta). Ekonomika teoriyasinda ayirim ilimpazlar ekonomikaliq formasiya, u’shinshileri ese sociyalliq-ekonomikaliq rawajlaniwdin’ aniq belgilengen joli, dep esaplaydi. Ekonomikaliq rawajlaniw modeli, N. To’xiyev ha’m basqa bir gruppa ilimpazlardin’ pikirinshe ekonomikaliq mu’na’siybetlerdin’ ken’ ko’lemli sistemasi bolip, ol huqiqiy, basqariw ha’m de xojaliq mexanizmleri arqali arqali basqariladi. Bunday mu’na’siybetlerdin’ subekti mu;lk iyeleri, xojaliq iskerligi qatnasiwshilari, awqamlar, ma’mleket ha’m jeke sektor, ma’mleket shen’berindegi region ha’m tarmaqlar esaplanadi. Ekonomikaliq rawajlaniw modeline etika ha’m du’nyag’a ko’zqaras, mentalitet, turmis ta’rizi, ma’deniyat siyaqli social nozmalar ma’lim da’rejede o’z ta’sirin o’tkerdi.

Rawajlaniw modellerinin’ o’zgeshe ta’n bag’darlari ha’m qa’siyetleri:

“Ozbek modeli” – O’zbekstannin’ ayriqsha ha’m uyqsas rawajlaniw joli social jo’neltirligen bazaar ekonomikasina o’tiw;

“Amerika modeli” – “Erkin bazaar mu’na’siybetleri”

“Fransiya modeli” – “ma’mlekettin’ roli ku’shli”

“Nemis ha’m shved modeli” – “social jo’nelis u’stin turatug’in”

Lotin Amerikasi ha’m Afrika modeli – “Ekonomikani turaqlastiriw”

Arqa Evropa modeli – Ekonomikada “SHok trapeya” usilinan paydalaniladi;

<> ekonomikaliq mu’na’siybetlerde ma’mlekettin’ jetekshi orni menen belgilenedi;

Qublasi – Arqa Aziya (Singapur, Qubla Kareya, Tayvan, Gonkong) – “social tarawdin’ ha’m eksportti xoshametlew”

Besinshiden, bazaar ekonomikasina o’tiw obiektiv ekonomikaliq nizamlari talaplarin esapqa alg’an halda, jaqin o’tken zamanimizdag’I <> larsiz, yag’niy evolutsion jol menen puqta oylap, basqishpa-basqish a’melge asiriliwi kerek. O’zbekstan hu’kimetinin’ bazaar mu’na’siybetlerine basqishpa-basqish o’tiw haqqindag’I principi waqit ot’keni sayin o’zinin’ turmisliq ma’nisin, siyasiy ku’shin ko’rsetdi. Sonliqtan, bular jetekshi principler retinde ta’n alindi. Sebebi olar ekonomikaliq reformalardin’ pu’tkil ishki logikani, rawajlaniw jolin ha’m xarakterin belgilep berdi.

O’zbekstan Respublikasi g’a’rezsizlikke eriskennen keyin keleshekte qanday joldan bariwi ma’selesi ku’n rejimine qoyilg’an jen’ aktual ma’selelerden biri boldi. Onin’ aktual bolip qaliwinin’ bir qatar obiektiv ha’m subiektiv sebepleri ha’m faktorlari da a’meldegi edi. Onin’ obiektiv sebeplerinen biri ja’ha’nde socialliq-ekonomikaliq rawajlaniwdin’ barliq ma’mleketliklerge sa’ykes keletig’in qandayda bir tayin ulgisinin’ joq ekenligi ha’m boliwi da mu’mkin emesligi edi. Ekinshi obiektiv sebebi – basqariw buyiqpazliqqa tiykarlanga’n basqariw principine ta’n social mu’na’siybetler ha’m qag’iydalar endilikte respublikada ju’zege kelip atirg’an jan’a social jo’neltirilgen bazaar ekonomikasina tiykarlang’an huqiqiy demokratiyaliq ma’mleket ma’plerine uyqsas kelmewi edi. Mu’likshilik, mu’lkke iyelik ja’ne oni basqariw, o’ndiridtegi insane faktorinin’ artpaqtasin esapqa alg’an halda ma’mleketti basqariwdin’ pu’tkilley jan’a formasin payda etiw za’ru’r edi. Sonday eken, birinshiden ha’r bir ma’mleket demokratiyaliq rawajlaniw jolina kiriwi ushin ma’lim bir mu’ddet talap etiler edi. Ekinshi obiektiv sebebi – basqariw buyriqpazliqqa tiykarlang’an basqariw principine ta’n social mu’na’siybetler ha’m qag’iydalar endilikte respublikada ju’zege keliw jan’a social jo’neltirilgen bazaar ekonomikasina tiykarlang’an huqiqiy demokratiyaliq ma’mleket ma’plerine uyqsas kelmewi edi. Mu’lkshilik, mu’likke iyelik ja’ne oni basqariw, o’ndiristegi insan faktorinin’ artpaqtasin esapqa alg’an halda ma’mleketti basqariwdin’ pu’tkilley jan’a formasin payda etiw za’ru’r edi. Sonday eken, birinshden, ha’r bir ma’mleket demokratiyaliq rawajlaniw jolina kiriwi ushin ma’lim bir mu’ddet talap etiler edi. Ekinshiden, waqtin qoldan bay bermesten rawajlaniwdin’ tariyxiy ta’repten a’sriler dawaminda qa’liplesken da’stu’rleri tiykarinda O’zbekstannin’ ayriqsha rawajlaniw jolin islep shig’iwdi bir minutta da keshiktirip bolmaydi, jan’a konsepsiya islep shig;iw za’ru’r edi.

Ma’mleket Prezidenti O’zbekstan puqaralari ushin ta’biy aqsha – huqiq ha’m sonin’ menen birge joqari nag’iymet bolg’an g’a’rezsizlik tuwrisinda so’z ju’rgizer eken, oni ja’miyet rawajlandiriwdin’ hasasi, bu’gingi ha’m uzaq keleshektegi rawajlaniwimiz sha’rt, barliq reformalarimizdin’ kriteriyasi ha’m aqir-aqibetde, barliq a’mel etetug’in bas princip dep tariypledi. Sonday eken ol ja’miyet ag’zalari aldina turaqli jan’a-jan’a waziypalardi qoyadi ja’ne onin’ atqariliwin talap etedi. Zero, rawajlaniwdin’ ha’r bir basqishi, ha’r tu’rli ma’seleler ha’m olardi jo’nge saliw jolindag’I ilajlardan ibarat esaplanadi.

Xaliq araliq ja’miyetshilik u’lken ha’m kishi milletler, ma’mleketlikler ta’jiriybesi soni ko’rsetip atir, g’a’rezsizliktin’ da’slepki ma’writlerinde payda bolg’an ma’seleler sheshiminde sustkashlikke jol qoyiw salmaqli social la’rzelerge alip keliwi mu’mkin. Zotan, ha’r qanday sheshilmegen mashqala tag’I basqa qatar qaiwp-xaterlerdi keltirip shig’arip, ma’mleket ta’g’diri suhin juwapkershilik ju’klese, ekinshi ta’repten eskilikike toqtatiw beriw ha’m jan’a ja’miyetke tiykar jaratiw ushin ku’ta’ u’lken mu’mkinshilik jaratadi. Sol ko’zqarastan, g’a’rezsizlikti demokratiya ushin jen’ za’ru’r tutasqan bunday tariyxiy payitlarda g’a’rezsizlik da’wirin keshirip atirg’an ha’r bir ma’mleket bir ta’repten, demokratiyaboyinsha ja’ha’n xaliqlari asirg’an bay ta’jriybe ha’m de odan millet ma’pleri jolinda paydalaniwdi, ekinshi ta’repten, oni ayriqsha kem ushraytug’in bir da’wirde a’meldegi jetiw menen baylanisli mashqalag’a dus kelgenligin tariyxiy ta’jiriybeler ko’plegen ma’mleketler misalinda tastiyiqlag’an.

I. A. Karimov O’zbekstannin’ basshisi retinde tiykarinan eki zatti ortaq halda alip bardi. U’shinshisi, ekinshi shaqiriq Joqari Jiynalistin’ tog’izinshi sessiyasinda <> (2002 jil 29 avgust) etken lekciyalarinda ko’rsetip berildi.

A’lbette, a’ne sol basqishlar biri ekinshisinen kesin parq etpeseda, olardag’I tiykarg’I igeya demokratiyaliq proceslerdin’ alg’a ta’rep rawajlaniwin ha’m ma’lim bir waqitqa kelip bul processke jan’a ku’sh, qugiret ha’m de aktivlik baxsh etiw bolip tabiladi. Sebebi processler izbe-izlik penen analiz etilmese, odag’I tiykarg’I mashqala aniqlanbasa ha’m keleshektegi waziypalar belgilenbese, rawajlaniw da bolmaydi. Sol ma’niste de Prezident demokratiyaliq ja’miyet quriw boyinsha waziypalardi <> (1996 jil) <> (2002 jil) siyaqli konseptual ideyalarinda belgilep bergen.

Biraq bul – o’tiw da’wirdin’ g’a’rezsiz tu’rde bir neshe basqishlardan ibarat eken degen juwmaq kelip shig’iwina tiykar bolmawi kerek. Sebebi o’ti da’wirdin’ o’zi ma’mlekettin’ tu’rli basqariw principlerden demokratiyag’a o’tiwdegi g’a’rezsiz <>, <> esaplanadi. Joqarida ko’rsetilgen basqishlar o’tiw da’wirdin’ u’zliksizligin an’latatug’in ko’rsetkish bolip tabiladi. O’zbek modeli tu’sinigi, a’wele, O’zbekstannin’ g’a’rezsiz miliy rawajlaniwi qanday boliwi kerekligin tiykarlang’an, oni arnawli bir maqsetlerge jo’neltiretug’in jen’ uliwma teoriyaliq juwmaqlar ha’m qaratr menen ma’mlekettin’ belgilengen maqsetlerge jerisiwge qaratilg’an a’meliy siyasatinin’ ortalig’in an’latadi.

Bizin’ bas strategiyaliq maqsetimiz – azat ha’m abad watan, erkin ha’m letkilikli turmis, bazar ekonomikasina tiykarlang’an erkin demokratiyaliq ja’miyet ju’zege keliw jetiw bolip tabiladi. Bazar ekonomikasi, jen’ a’wele, ko’p mu’likshilikke ha’m olar ortasindag’I ba’sekine tayanadi. Ol jag’dayda mu’liktin’ barliq nizamli formalari ten’ huqiqqa iye bolip, bul huqiq ma’mleket ta’repinen kepillik beriledi.

<> di bu’gingi ku’nde demokratiyaliq ja’miyet ju’zege keliw jetiw za’ru’rli ayriqsha modeli ekenin du’nyanin’ ju’da’ ko’pleb siyasatshilar jetekshi ilimpazlari u’yrenip atir ja’ne oni naliz etpekteler. Misali, Rossiyaliq izerlewshilerdin’ M. S. Gafarli, A. G. Kasayev, Germaniyaliq L. Levitin, Rossiya Pa’nler Akademiyasinin’ akademigi F. Burlaskiy oni joqari bahalag’an.

3. G’a’rezsizlik jillarinda ma’mlekette huqiqiy demokratiyaliq ma’mleket, ku’shli puqaraliq ja’miyet quriwg’a, erkin bazaar mu’na’siybetlerine ha’m jeke menshik u’stinligine tiykarlang’an ekonomikani rawajlandiriwg’a, xaliq arqayin ha’m jetkilikli turmis keshiriwi ushin sha’rt-sharayatlar jaratiliwna, xaliq araliq maydanda O’zbekstannin’ mu’na’sip orin iyelewine qaratilg’an kompileks ilajlari a’melge asirildi.

Basip o’tilgen jol ha’m arttirilg’an ta’jriybeni qalis bahalawdan, g’a’rezsizlik jillarinda erisilgen tabislardi analiz etiwden ha’m de zaman talaplarinan kelip shiqqan halda, aldimizda demokratiyaliq reformalardi ja’ne de teren’lestiriw ha’m ma’mleket rawajlaniwin jedellestiriwdin’ za’ru’rli u’stin turatug’inlarin ha’m de aniq sheklerin belgilew waziypasi turg’an edi.

Usi waziypani a’melge asiriw jolinda xaliqtin’ ken’ qatlamlari, ja’miyetshilik ha’m isbilermen do’n’gelekler wa’killeri, ma’mleket sho’lkemlerinin’ basshilari ha’m qa’nigeleri menen a’meliy sa’wbet ha’m de dodalawlar alip barildi, sonin’ menen birge a’meldegi nizam hu’jjetleri, milliy ha’m xaliq araliq sho’lkemlerdin’ informacion-tahliliy materiallari, lekciyalari, usinislari ha’m tu’sindiriwleri u’yreniledi, rawajlang’an shet el ma’mleketleri ta’jiriybesi analiz etildi.

Kelip tu’sken usinislardi jiynaw, teren’ u’yreniw ha’m de uliwmalastiriw tiykarinda O’zbekstan Respublikasi Prezidentinin’ <>g’I Pa’mani joybari islep shig’ilip ol menen: Joybardin’ da’slepki varianti 1992-jil oktyabr-noyabrine shekem tayarlab bolindi. Ol kirisiw, alti bo’limge bo’lingen 158 elementten ibarat edi. Bul joybar ju’zege kiyatirg’an waqitta ma’mleketimiz tariyxinda tu’pkilikli bu’klem ju’z berdi. 1992-jil ba’ha’rde joybardin’ 149-elementten ibarat ekinshi varianti islep shig’ildi. Ma’mleket Prezidenti qatnasiwinda Konstituciyaliq komissiyanin’ na’wbettegi jiynalisi bolip o’tti. Ma’jliste Konstitutsiya joybari u’stinde alip barilg’an jumislar tuwrisindag’I informaciya tin’ladi. Ma’jliste Konstitutsiya joybarin u’zil-kesi’ islep shig’iw ushin 25 kisiden ibarat jumisshi gruppa (komissiya) du’ziwge qarar etildi. Pu’tkil xaliq taliqlawi u’sh ay dawam etti. Sol da’wirde O’zbekstan Respublikasi ma’mleket-huqiqiy ta’jiriybesinde za’ru’rli bir jan’aliq boldi. Onin’ mazmuni sonda, Konstitutsiya komissiyasi da’slep belgilengen eki yarim mu’ddet dawaminda (1992-jil 26-sentiyabrden baslap) joybar miynetkeshler usinislari tiykarinda qayta du’zetilib, 1992-jil 21-noyabrde talqilawdi dawam etiriw ushin tag’I ekinshi ma’rte baspaso’zde dag’aza etildi. Pu’tkil xaliq talqilawi dawaminda ja’mi 60 tasiga on’law ha’m aniq-liqlar kirgizildi. Da’slepki varianttan 4 element shig’arilip, tekstke bir neshe jan’a element kirgizildi.

Prezident islegen joybarlar nusqasinan ayirimlarin missal jol menen da keltiremiz: Joybardin’ 1-statyasinda <> dep jazilg’an edi. Prezidenti bug’an aniliq kiritilip, <> << so’zini qosip qoyg’an. Natiyjesinde bul lement << O’zbekstan – suverenli demokratiyaliq respublika>> formasinda boldi. Da’slepki joybardin’ 7-statyasi, 2-bo’legi to’mendegishe edi: <>. President asa za’ru’rli on’law kirgizdi. Yag’niy, respublikada ma’mleket ha’kimiyati xaliqtin’ ma’pi go’zlep a’melge asiriladi. Bunin’ menen Konstitutsiyanin’ <> (7-m, 1-bo’lim) degen qag’iydasi menen joqarida keltirilgen qag’iydasi ortasindag’I logiykaliq baylanisliliq ku’sheydi.

Konstitutsiyaliq komissiyanin’ 1992-jil 7-dekabrde bolip o’tken ma’jilisinde Prezident Konstitutsiya joybarin hayal-qizlar menen erkekler ten’ haqli ekenligi haqqindag’I, sonin’ menen birge, materiyalliq estelikler ma’mleket ta’repinen qa’wipsizlik etiliwi haqqindag’i elementler menen toltiriwdi usinis etti.

1992-jil 8-dekabrde ХII shaqiriq O’zbekstan Respublikasi Joqari Sovetinin’ ХI sessiyasi boldi. Ol jag’dayda <

Bul Konstitutsiyada xaliq oz aldina a’rman etken, o’z ta’g’dirin o’zi belgilewi qag’iydasi jetilisken ta’rizde orin alg’an. Sol sebepli jan’a Konstitutsiya xaliq ha’kimiyat Principine tiykarlanadi ja’ne oni bekkemleydi. Xaliq ha’kimiyat degen so’z dizbegi pu’tkil hu’kimet a’melde ha’m yuridikaliq ta’repten xalqtiki ekenligin an’latadi. Xaliq ha’kimiyat o’z waziypalarin da tikkeley, de o’zi saylag’an ma’mleket sho’lkemleri arqali a’melge asiradi. Konstitutsiyanin’ 7-statyasina muwapiq xaliq ma’mleket ha’kimiyatinin’ birden bir deregidir>>. Ol xaliqtin’ ma’pi go’zlep a’melge asiriladi.

Konstitutsiyanin’ turaqlilig’in ha’m uzaq mu’ddet a’mel etiwin ta’miyinlew maqsetinde Konstitutsiyag’a o’zgerisler ha’m qosimshalar kirgiziw na’zerde tutilg’an. Bul ta’biy ha’m o’tiw da’wirine ta’n ha’diyse. Reformalar teren’lesip, ja’miyeti moderniyzaciyalaw, pu’tkil u’lesi menen tiykarg’I nizamda o’z an’latpasin tabiwi ha’m huqiqiy tiykarina iye boliwi kerek.

“O’zbekstan Respublikasi ma’mleket bayrag’ina tuwrisindag’I nizam 1991-jil 18-noyabrde O’zbekstan Respublikasi Joqari Sovetinin’ VIII sessiyasinda qabillandi. Ma’mleketimiz basshisi O’zbekstan Respublikasi Konstitutsiyasi qabil etilgeninin’ 24 jillig’ina arnalg’an saltanatli ma’resimdegi lekciyasinda bul haqqinda sonday dedi: “Joqari Ken’es deputati retinde men da Konstitusiyaliq komissiya quraminda Bas qomusimizdi jaratiw ha’m qabillaw processinde tikkeley qatnasiw etkeni mudami maqtanish penen esleydi. Konstitutsiyamizdin’ qanday etip ha’zirgi mazmun ha’m formag’a kelgeni, bul quramali processte keshken qizg’in tartis ha’m tartislar bu’gingi siyaqli yadimda. Haqiyqattanda , 90-jillardag’I og’ada salmaqli da’wirde tiykarg’I nizamimiz joybarin islep shig’iwda Islam Abdug’aniyevich ken’ ko’lemde, strategiyaliq pikir ju’ritetug’in, uzaqti ko’re alatug’in ulli siyasiy g’ayratkerdin’ bul jumisqa basshiliq etkeni sheshiwshi a’hmiyet ka’sip jetti”

4. Jan’a Konstitutsiyanin’qabil etiliwi ja’ne onin’ tariyxiy a’miyeti. Ma’mleket nishanlari.

Ha’r bir suverenli ma’mlekettin’huqiqiy tiykarlarinan biri – onin’ tiykarg’I nizami Konstitutsiyasi esaplanadi.

Tariyxiy rawajlaniw ko’rsetkeni siyaqli, ha’r qaysi ja’miyet keleshekti go’zlep jasaydi ja’ne onin’ tiykarin mu’mkinshiligi barinsha bekkemlew quriwg’a ha’reket etedi. Sol noqatti na’zerden qarag’anda g’a’rezsizlik jillarinda ma’mleketimiz, ja’miyetimiz erisken ulli tabis –O’zbekstan Respublikasi Konstitusiyasi boldi.

Haqiyqattanda, Konstitutsiya tu’siniginde ma’mleketti basqariw, ma’mleket pu’tinligin ta’miyinlew, onin’ g’a’rezsiz ma’mleket retinde etirof etiwdin’ hasasi sociyalliq o’mirdin’ barliq bag’darlarin rawajlandiriw jol-jobalari toliq sa’wlelengen. Turkistanda revolyuciyadan keyingi jillarda ja’ha’n ta’jiriybelerine muwapiq ta’rzde Konstitutsiyalar islep shig’ildi. Atap aytqanda, Turkistan ASSR din’ 1918, 1920-jillarda, Xorezm ha’m Buxara Xaliq Respublikalarinin’ 1920-1921-jil, sonin’ menen birge, O’zbekstan SSRdin’ 1927,1937,1978-jillarda qabil etilgen Konstitutsiyalari forman respublikanin’ tiykarg’I nizamlari edi. O’zbekstannin’ jan’a Konstitutsiyasin jaratiw ideyasi 1990-jil 20-iyunda <> qabil etiliwi menen tikkeley baylanisli. Usi deklaratsiya qabil etilgen Joqari Ken’estin’ ekinshi sessiyasinda bul hu’jjet degi za’ru’li principler tiykarinda ma’mlekettin’ jan’a Konistitutsiyasi islep shig’iliwi kerek, degen juwmaqqa keldi. Ekenin aytiw kerek, 1990-jil 24-martinda respublika Joqari Sovetinin’ birinshi sessiyasi za’ru’rli tariyxiy qarar qabil etip, O’zbekstan SSRda ijroiya ha’m basqariw ha’kimiyattin’ du’zilisin jetilistiriw ha’m de O’zbekstan SSR Konstitutsiyasin (Tiykarg’I Nizami) na o’zgertiw ha’m qosimshalar kirgiziw tuwrisinda>> nizam qabillandi.