Navoiyshunoslik alisher navoiy aruzi


Navoiy davrigacha o‘zbek aruzi



Download 16,19 Kb.
bet2/2
Sana09.04.2022
Hajmi16,19 Kb.
#538596
1   2
Bog'liq
Navoiyshunoslik alisher navoiy aruzi-www.hozir.org

Navoiy davrigacha o‘zbek aruzi

Mazkur she’riy o‘lchov tizimi qonuniyatlari asta-sekinlik bilan o‘zlashtirib borildi.


Aruzning uncha murakkab bo‘lmagan bir qator: hazaj, rajaz, ramal, mutaqorib, mujtass, muzori’,xafif kabi bahrlar va ularga mansub 40 ga yaqin vazn asosida she’rlar yaratildi.

Ko‘pvaznlilik she’riyatimizdan o‘rin olgan (Sakkokiy, Atoyi, Gadoiy)


Yosh Navoiy she’riyatining vazn xususiyati




Bahrlar


Vaznlar soni


G‘azallar


ruboiylar


Mustazod


muxammas


jami

1



Hazaj


19


59


41


1


-


101

2



Rajaz


1


4


-


-


-


4

3



Ramal


13


255


-


-


1


256

4



Munsarih


1


2


-


-


-


2

5



Muzori’


3


13


-


-


-


13

6



Mujtass


5


45


-


-


-


45

7



Sari’


1


1


-


-


-


1

8



Mutaqorib


4


12


-


-


-


12


Jami


47


391


41


1


1


434




Bahrlar

Ilk devon”


Badoye’ ul-bidoya”


Navodir un –nihoya”




Vaznlar soni


She’rlar soni


Vaznlar soni


She’rlar soni


Vaznlar soni


She’rlar soni

1



Hazaj

19

101

25

284

8

104

2



Rajaz

1

4

2

16

3

9

3



Ramal

13

256

11

532

13

599

4



Munsarih

-

-

-

1

1

5



Muzori’

3

13

3

43

4

18

6



Mujtass

5

45

5

137

5

102

7



Hafif

-

-

3

12

1

2

8



Sari’

1

1

1

2

-

-



9


Mutaqorib

4

12

4

25

6

22

10



Mutadorik

-

-

-

-

2

2



11


Komil

-

-

1

1

1

1



12


Tavil

-

-

1

1



Jami


46


432


55


1052


45


861

Naviuyning 1486-1500-yillar yaratgan she’rlarining vazn ko‘rsatkichi




Bahrlar


Vaznlar soni


She’rlar soni

1



Hazaj

23

288

2



Rajaz

2

8

3



Ramal

14

825

4



Munsarih

3

6

5



Muzori’

4

48

6



Mujtass

5

139

7



Sari’

-

-

8



Hafif

4

33

9



Mutaqorib

5

36

10



Mutadorik

1

1

11



Tavil

1



2


Jami


62


1386

RAMAL

RAMALI MUSAMMANI MAHZUF

Furqatingdin za’faron uzra

to‘karmen lolalar,

Lolalar ermaski bag‘rimdin

erur pargolalar.


  • Fors-tojik she’riyatida deyarli qo‘llanilmay kelgan ramali musammani maxbun (foilotun, failotun failotun, failotun) vaznida g‘azal bitdi

Ilk ijodidayoq birinchi marta ramal bahrining 6 ruknli to‘rt vazni: ramali musaddasi maxbuni maqsur, ramali musaddasi maxbuni mahzuf, ramali musaddasi maxbuni maqtu’ va ramali musaddasi maxbuni maqtu’i musabbag ‘ vaznlari asosida ko‘p vaznli asarlar yaratish an’anasiga asos soldi

RAMAL


  • 1465-1476

  • Ramal bahri keng rivojlandi. “Badoye ul-bidoya” devonidagi jami 532 she’r, ya’ni 50% shu bahrdadir. Ramali musammani mahzuf vaznida 225 she’r: 195 g‘azal, 2 muxammas, 2 musaddas, 7 qit’a, 1 lug‘z, 6 muammo, 12 fard yaratdi.

  • Ramali musammani maqsurda 111 ta she’r (oldingi devonda 44 ta) ijod etdi.

  • Ramal bahrining adabiyotimizda kam qo‘llanilgan ramali musammani mashkul o‘lchoviga murojaat etdi:

  • Tilagim sening huzuring, talabim sening jamoling.

  • Necha kun trikligimdin g‘arazim sening visoling.

RAMAL


  • 1476-1487-yillar

  • Navoiy fors-tojik she’riyati uchun nomaqbul hisoblangan ramali musammani solim o‘lchovini sinovdan o‘tkazdi:

  • Ey, jalolu rahmatingdin gar zalilu gar muazzaz,

  • Sabhai kavnayn o‘lub oting tirozidin mutarraz.

  • Yuz bu olamga yaratmoq qudrating ollida joiz,

  • Sadyakin ijod qilmoq o‘zgalarga yo‘q mujavvaz.

HAZAJ

Navoiy ilk lirikasida hazaj bahrining Atoyi, Sakkokiy, lutfiy kabilar keng qo’llagan hazaji musammani solim, xazaji musammani axrab, xajaji musammani axrabi makfufi maxzuf, xazaji musaddasi mahzuf vaznlarida ijod qilgan


  • Turkiy lirikada qo‘llanilmagan hazaji musammani musabbag‘ , hazaji musammani axrabi makfufi mahzufi mustazod vaznlariga ham murojaat qilgan.

Navoiy hazaji musammani axrabi maqbuzi mahzuf hamda hazaji musammani axrabi maqbuzi maqsur kabi adabiyotimizda kam qo‘llanigan vaznlarni olib kirdi. Ushbu vaznda tarji’band yaratdi:

Ey kirpiki neshu ko‘zi xunxor,

Jonimni nega qilursen afgor.

La’ling g‘amidin ko‘ngulda erdi

Har qonki, sirishkim etti izhor.

Hayhotki, hajr ilgidindur

Jonimda alam, tanimda ozor.

HAZAJ

Navoiy ruboiy vaznlarining fors-tojik she’riyatida keng qo‘llanib kelgan axrab shajarasiga mansub 8 maqbul vazn bilan cheklanmay, murakkab axram shajarasi vaznlariga ham murojaat etgan



AXRAB SHAJARASI

AXRAM SHAJARASI

HAZAJ

Alisher Navoiy forsiy tilda 51 ta, turkiy tilda 388 ta ruboiy yaratgan. Hazrat Navoiyning 439 ruboiysidan 95 tasi, jumladan, turkiy tildagi 388 asaridan 85 tasi bir vaznli ruboiylar tashkil etadi. Shoirning 28 ruboiysi hazaji musammani axrabi maqbuzi makfufi ajabb (maf’ulu mafoilun mafoiylu faal) vaznida.

Johilki, hasad bo‘lg‘ay aning jahlig‘a zam,

- - v v – - - v - - v v -

Nur el ko‘zidin anglasa o’z ko’zida kam,

- - v v – - - v - - v v -

Kozlarni olishmoqqa chekib tiyg’I sitam,

- - v v – - - v - - v v -

El ko’zini ham o’yg’a-yu o’z ko’zini ham.

- - v v – - - v - - v v -

Mutaqorib


  • Aruzning ushbu bahrida XI asrda “Qutadg‘u bilig”, “Shohnoma”, “Iskandarnoma” yaratilgan. Navoiy o‘zigacha bo‘lgan o’zbek aruzida deyarli qo‘llanmagan (faqat Lutfiy 1 ta g‘azal yozgan) mutaqorib bahrida 51 ta g‘azal yozdi.

  • Ko’nglni bag’ir qonidin lola qildim,

  • Kuyub dog‘ parkola-parkola qildim.

  • * * *

  • Zihi shahdi no‘shung bag‘oyat malih,

  • Musalsal so‘zung benihoyat malih

Mujtass bahri


  • Mujtass bahri Navoiygacha IV asrdan beri turkiy she’riatda Lutfiy, Hofiz Xorazmiy, Atoyi, Sakkokiy lirikasida keng qo‘llanib kelingan. Chunki uning fazilati turkiy til xususiyatlariga to‘la mos keladi, shoir so zlarininng normal talaffuzini saqlab qoladi. Navoiy she’riyatida mujtass bahrining bir vaznli, 2,3,4 vaznli she’rlarni ham ko‘rrish mumkin.

  • Qaro ko‘zim kelu mardumlig’ emdi fan qilg‘il,

  • Mafoiylun failotun mafoiylun fa’lun

  • Ko‘zim qarosida mardum kabi vatan qilg‘il.

  • Shoirning mujtass bahrida yozilgan 298 g‘azalidan 58 tasi qo‘shvaznli.


http://hozir.org
Download 16,19 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish