Navoiy kon metallurgiya kombinati

AMALIY MASHG’ULOT № 1
VALNI PRIZMAGA BAZALASHDAGI XATOLIKLARNI TEKSHIRISH
1. Topshirik:

1.Detallarni bazalash va normal moslamalarda detallarni urnatishda xatolikni aniqlash.

2. Oltita nazariy tayanch nuqtalarning joylashuvini va qisish kuchi kuchlanishini keyingi urnatish xolatlari uchun aniqlash:

a) valiklarni markazlarda

b) valiklarni uch kulachokli patronda

v) disklarni uch kulachokli patronda

g) valikni prizmada

d) plitani (prizmani) moslamalarda

2. Uslubiy ko’rsatmalar.
Xom ashyoga ishlov berish vaqtida geometrik elementlarning xar bir xolatida ishlov berishda o’lchamlarni ushlab turuvchi fazoviy og’ishlarning xatoliklarini kelib chiqaruvchi asosiy sabablardan biri bu dastgoxda ishlov berishda uni noaniqlik bilan urnatishdir.

O’lchamni ushlab turib aniqlik bilan ishlov berish qat`iyan reglamentlanuvchi urnatish yuzalari soniga bog’liq; ularni yetarlichamasligi va ortiqchaligi urnatish aniqligini buzilishiga olib keladi.

Qattiq jismning fazodagi butunlay holatini aniqlashda uchta koordinata o’qi bo’yicha olg’a intilishi va uchta belgilangan o’q bo’yicha aylanish oltita erkinlik darajasini aniqlash kerak buladi.

Xom ashyoni dastgox yoki moslamaga o’rnatish jarayoni xom ashyoni bazalashda qullaniladigan bazalash va qotirishda mustaxkamligini ta`minlash baza deb ataladi.

Detalga ishlov berish mobaynida ishonchli orientirlash ishonchli qotirishni talab qiladi, bu xol keyingi xolatlarda buladi.

1. Ishlov berish vaqtida yuz beradigan kuch va moment ustunligida kuch va uning momentlarida kuchli tutashuv xosil bulishi.

2. Kuchli tutashuv kuchning ortib borishi va kuchli tutashuv momentlarining buzilishini takdim etadi.

Kuchli tutashuvda o’rnatish vaqtida hatolikni kelib chiqaradigan deformatsiyalar bulishi mumkin.

Bundan ko’rinib turibdiki, xom ashyo partiyalariga teskalarda, patronlarda, markazlarda va boshqa moslamalarda ishlov berish bir xil aniqlikda bulmaydi.

O’rnatish xatoligi detalni moslamaga o’rnatishda bazalash xatoligida _b , qotirishda bazalash xatoligida _z va moslamaning mustaxkamligiga olib keluvchi xom ashyo xolati xatoligi _pr da ruy beradi.

,
Bu erda : _u- o’rnatish xatoligi;

_b- bazalash xatoligi;

_z- maxkamlash xatoligi;

_pr- moslamada xom ashyoning holati xatoligi.

Moslamaga detalni o’rnatish sxemasi detalning bazalangan yuzasini holatini kesuvchi asbobga nisbatini kurib chiqadi. Chunonchi 1-rasmda o’rnatish sxemasi ishlov berilayotgan yuzaning holatini moslamaning o’rnatish elementlaridan “X” masofada joylashganini nazarda tutadi. Bunga qaramasdan ishlov berilayotgan detalni qotirishda kurib chiqilayotgan o’rnatish sxemasiga nisbatan holatlar yuzaga kelishi mumkin.
Ushbu sabablarga keyingilar misol buladi:
1. Ishlov berilayotgan detal va moslamaning bazalanayotgan yuzalarining uslubiy shakllari;

2. Molsamaga detalni qotirishda bazalanayotgan yuzalarning yuza qatlamlari deformatsiyasi;

3. Qotirish vaqtida detalning siljishi.

1-rasm.o’rnatish xatoligi sxemasi

2 rasm. Prizma burchagining o’rnatish aniqligiga ta`siri

1 rasmda ishlov berilayotgan yuza (a) holatni o’rniga (b) holatni egallab _u o’rnatish xatoligiga olib keladi.

Moslamaga xar xil detallarning yopishishi sharti bir xil emas, demakki, qotirishda o’rnatish xatoligi xam bir xil emas. SHuning uchun barcha detallarni qotirishda o’rnatish xatoligi qiymatlarida sozlangan partiya tasodifiy qiymat xisoblanadi.

_z qotirish xatoligi ishlov berilayotgan detalga ta`sir ko’rsatayotgan qisish kuchlari natijasida detal va moslamada deformatsiyasida xosil buladi. SHunday qilib _z moslamaning mustaxkamligiga, o’lchamlarga, shaklning aniqligiga, bazaviy yuzalarning tozaligiga va ishlov berilayotgan detalning mustaxkamligiga bog’lik.

Bazalash xatoligi _b qabul qilingan ishlov berish sxemasida texnologik baza konstruktorlik bazasi bilan tug’ri kelmaganda o’rin tutadi.

Prizmaga tashqi silindrik yuzani o’rnatish xatoligi prizmadagi bazalash xatoligi diametri dopuskiga va konstruktorlik bazalarining joylashuviga bog’lik.

Prizmada bazalash xatoligi qiymatlarini ikkita D_max va D_min diametrli vallarning joylashuvidan kelib topamiz.

Sonlarni kurishdan

Bu erda ;

SHunday qilib ,

SHunga mos qilib topamiz:

Bu erdan ega bulamiz:

SHunday qilib

Tamomila esa

m va h o’lchamlariga asosan teng

joiz qilib

Tamomila qabul kilamiz.

Xosil bulgan _δn, _δm,va _δv kattaliklar prizmaga o’rnatilgan silindr yuzali detalning xatoligi xisoblanadi.

Son bilan ifodalangan K₁ ,K₂ ,K₃ xar xil burchaklar №1 jadvalda keltirilgan.

№1 jadval

Prizma burchagi	K1	K2	K3
60^0 90^0 120^0 180^0	1,5 1,21 1,08 1,00	0,5 0,21 0,08 0,00	1 0,7 0,58 0,5

NDKI	№ 3tajriba ishi bo’yicha xisobot «Turli xil ishlov berishda dastgoxlarda detallarni bazalash».	EMF gurux talabasi
«Mashinasozlik texnologiyasi »

1 topshirik

Tashqi diametrni yunish uchun tokarlik dastgoxi markaziga valikni o’rnatish.

O’rnatish zonasi.

№1 Protokol

№ulchanish	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1-ulchash
2-ulchash
3-ulchash

O`rnatish xatoligi grafigi

№ 2 topshiriq

Diskni uch kulachokli uzi markazlanuvchi patronga tokarlik dastgoxida yon yuzaga ishlov berish uchun urnatish.

Urnatish eskiz

№2 Protokol

№ ulchanish	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1-ulchash
2-ulchash
3-ulchash

№3 topshirik

SHponkali kanavkani frezerlik dastgoxida ishlov berishda valikni prizmaga urnatish va prizmaning turli burchaklaridagi bazalash xatoligini anilash.

№3 eskiz

Prizma burchagi	Detal			Bazalash xatoligi
	1	2	3	faktik	Nazariy
60^0
90^0
120^0

Xisoblash:

xulosalar:

Ishni bajardi	Sana	Ishni kabul kildi	Sana

AMALIY MASHG’ULOT № 2
ZAGOTOVKALARGA TURLI KO’RINISHDA ISHLOV BERISH UCHUN STANOKLARDA BAZALASH VA MAXKAMLASH HATOLIKLARINI TEKSHIRISH.
Mashg’ulot maqsadi. Xom ashyoni uch kulachokli patronga qotirishda o’qli xatolikning o’rtacha qiymatini aniqlash.

Mashg’ulot tarkibi. Bitta va aynan shu xom ashyoni ko’p marotaba tokarlik o’zi markazlanuvchi patronga maxkamlanadi va qattiq o’rnatilgan indikator orqali qotirilgandan so’ng xar safar o’qli siljish o’lchanadi.
Masalani yechish tartibi
Namuna 2.1. tokarlik ko’p keskichli dastgoxda pog’onali valga ishlov berishda eskizda o’rnatish bazalarini tanlash, asoslash va belgilash ( 2.1,6 rasmga qarang).

Yechish. Tokarlik ko’p keskichli dastgoxda valni yo’nish uchun o’rnatishda xom ashyoni o’qga to’gri orientirlashdan tashqari ishlov berish vaqtida keskichli supportni xom ashyoga ishlov berish joyi aniq to’gri tushishi uchun xom ashyoni o’q yo’nalishi bo’yicha orientirlash kerak bo’ladi. Ushbu maqsadda markaziy chuqurcha xamda xom ashyoning chap tomonini o’rnatish bazasi bo’lishini ta`minlovchi suzuvchi old markaz qo’llaniladi. Agar ushbu xolda konstruktorlik va o’rnatish bazalari bir birini qoplasa, demak detalning ishlov berish aniqligini ijobiyligini aytib turadi.

2.1.rasm

Masala 2.1. Detalga ishlov berishi ko’rsatilganini bajarishda eskizda o’rnatish bazalarini tanlash va belgilash ( 2.1jadval va 2.2 rasm ).

Tablitsa 2.1

Variant №	Ishlov berish turi	Rasm №
1	Valning shponkali pazini frezalash	2.2.a
2	Valning uchta bir tekisda joylashgan shponkali pazini frezalash (buluvchi kallakni qullash bilan)	2.2.b
3	Kundalang teshikni parmalash	2.2.v
4	Tokarlik vint qirqish dastgoxida valni yo’nib chiqish	-
5	Buluvchi kallakli moslamani qullab bir tekisda joylashgan turtta teshikni parmalash	2.2.g
6	Porshen yubkasidagi kamarchasini yo’nib kengaytirish va qirrasini kesib tushirish (porshen xom ashyosi aniq-kokilli)	2.2.d
7	Pogonali valga ishlov berish gidronusxa oluvchi supportni qullab tokarlik dastgoxida amalga oshiriladi.	-
8	Porshen yubkasidagi kamarchasini yo’nib kengaytirish va qirrasini kesib tushirish (xom ashyo Quyma si yerda olingan – aniq emas)	2.2.d
9	Tekis detalning teshiklarini parmalash	2.2.e
10	Ichki jilvirlash dastgoxida teshik vtulkasini jilvirlash

2.2.rasm