ELEKTR USKUNALARINING TUZILISHI BO‗YICHA
UMUMIY KO‗RSATMALAR.
1.1.19.
O‗zbekiston
Respublikasi
«Xizmatlarni
sertifikatsiyalash»,
«Standartlashtirish xaqida»gi qonunlariga asosan(Oliy majlisning 28.12.93.dagi
1003-XII, 1006-XII sonli karorlari), O‗zR vazirlar maxkamasining 12.08.94. dagi
409 sonli karori elektr uskunalarda qo‗llaniladigan elektr jihozlar va materiallar
sertifikatsiyalangan, o‗rnatilgan tartib bo‗yicha tasdiqlangan texnik shartlarga
muvofiq bo‗lishi kerak.
1.1.20. Qo‗llaniladigan mashinalar, apparatlar, asboblar, boshqa shuningdek,
elektr jihozlar kabel va simlarining konstruksiyasi bajarilishi, o‗rnatilish usuli va
izolyasiya darajasi tarmoq va elektr uskunasini parametrlariga, atrof-muhit
sharoitlariga va EUTQ tegishli boblarining talablariga muvofiq bo‗lishi kerak.
1.1.21. Elektr uskunalarida qo‗llaniladigan elektr jihozlar, kabellar va simlar
o‗zlarini me‘yoriy, kafolatlangan va hisoblangan tavsiflari bo‗yicha ushbu elektr
uskunasining sharoitlariga muvofiq bo‗lishi kerak.
1.1.22. Elektr uskunalari va ular bilan bog‗liq konstruksiyalari atrof-muhit
ta‘siriga nisbatan chidamli yoki shu ta‘sirdan himoya qilingan bo‗lishlari kerak.
1.1.23. Elektr uskunalarini qurilish va sanitar-texnik qismlari (bino va uning
elementlarining konstruksiyalari, isitish, ventilyasiya, suv ta‘minoti va h.k.) EUTQda
keltirilgan qo‗shimcha talablarni majburiy bajarilishi bilan birga O‗zbekiston
Respublikasi arxitektura va ko‗rilish davlat kumitasining amaldagi ko‗rilish
me‘yorlari va qoidalariga muvofiq holda bajarilishi lozim.
1.1.24. Elektr usunalari atrof-muhitni ifloslantirish, shovqin, vibratsiya va
elektr maydonlarini zararli va halaqit beruvchi ta‘sirini ta‘qiqlash haqidagi amaldagi
direktiv hujjatlar «O‗zbekiston Respublikasida radio aloqasidan foydalanish
qoidalari», «Elektr uskunalarida qo‗llaniladigan ximoyalash jixozlarini ishlatish va
tekshirish qoidalari» talablarini qondirishlari zarur.
1.1.25. Elektr uskunalarida chiqindilarni, ya‘ni kimyoviy moddalar, moylar,
ahlatlar, texnik suvlar va h.k.larni yig‗ib olish va chiqarib tashlash ko‗zda tutilgan
bo‗lishi lozim. Atrof-muhitni himoyasi bo‗yicha amaldagi talablarga ko‗ra ko‗rsatib
o‗tilgan chiqindilar hovuzlarga, jala suvlarini yig‗ish tizimlariga, soylarga, hamda
ushbu chiqindilar uchun mo‗ljallangan hududlarga tushib qolish imkoniyati istisno
qilinishi kerak.
1.1.26. Elektr uskunalarining loyihalash va sxemalarini tanlash, o‗zaro
joylashishini konstruksiyalash texnik-iqtisodiy taqqoslashlar, sodda va ishonchli
sxemalarni qo‗llash, eng yangi texnikani joriy qilish asosida va ekspluatatsiya
tajribasini rangli metall va boshqa noyob materiallar, jihozlar va h.k.ning eng kam
sarfini hisobga olgan holda bajarilishi shart.
88
1.1.27. Elektr korroziya yoki er osti korroziya paydo bo‗lish xavfi tug‗ilganda
inshootlar, jihozlar, quvur yo‗llar va boshqa er osti bog‗lanish yo‗llarini himoyasi
bo‗yicha tegishli choralar ko‗rilgan bo‗lishi lozim.
1.1.28. Elektr uskunalarida ularni ayrim elementlarga tegishli qismlarini oson
bilib olish imkoniyati ta‘minlanishi kerak (sxemalarning soddaligi va aniqligi, elektr
jihozlarni muvofiq joylashtirilishi, ustki yozuvlar, belgilashlar, rangli ajratish).
1.1.29. Har bir elektr uskunasida bir nomli shinalarning harf-raqamli va rangli
belgilari bir xil bo‗lishi kerak.
SHinalar quyidagidek belgilanishi kerak:
1) o‗zgaruvchan uch fazali tok uchun: A fazali shinalari – sariq rang bilan, V
fazasi – yashil, S fazasi – qizil, N ishchi nol faza shinasi – zangori rang bilan va
xuddi shu shinani o‗zi himoya nol fazasi sifatida foydalanilganda – uzunasiga sariq
va yashil yo‗l-yo‗l chiziqlar bilan;
2) o‗zgaruvchan bir fazali tok uchun: energiya manbasi chulg‗amning boshiga
ulangan A fazasi – sariq rang bilan va oxiriga ulangan V fazasi – qizil rang bilan.
Agar bir fazali tok shinalarining shahobchasi bo‗lsa, ular tegishli uch fazali tok
shinalaridek belgilanadi;
3) o‗zgarmas tok uchun: musbat shina (+) – qizil rang bilan. manfiy (-) – ko‗k
va M ishchi nol – zangori rang bilan;
4) zahira shinasi – zahiralangan asosiy shinadek; agar zahira shinasi asosiy
shinalardan istalganini almashtirish mumkin bo‗lsa, u asosiy shinalar rangida
ko‗ndalang chiziqlar bilan belgilanadi.
Agar rangli belgilash shinalarni tezkor sovutish yoki korroziyaga qarshi
himoya uchun ko‗zda tutilgan bo‗lganda ham, uni butun uzunlik bo‗yicha bajarish
kerak.
Rangli belgilash shinalarining butun uzunligi bo‗yicha bo‗lmasligi, faqat
ulanish joylarida, ular faqat harf-raqamli belgilanganida yoki rangli va harf-raqamli
belgilar qo‗shib olib borilganida ruxsat etiladi; agar izolyasiya qilinmagan shinalarni
kuchlanish ostida ko‗rikdan o‗tkazish mumkin bo‗lmaganida ularni belgilamaslik joiz
hisoblanadi. Bunda elektr uskunaga xizmat ko‗rsatishdagi xavfsizlik va yaqqollik
darajasi pasaymasligi kerak.
1.1.30. SHinalarni taqsimlash qurilmalarida (zavodda ishlab chiqarilgan
komplekt taqsimlash qurilmalaridan tashqari) joylashtirishda quyidagi shartlarga
rioya qilish lozim:
1. Uch fazali o‗zgaruvchan tokli yopiq taqsimlovchi qurilmalarda shinalar
joylashishi:
a) yig‗ma va aylanma shinalar, shuningdek seksiya shinalarini hamma turlari
vertikal joylashganda A – V – S ko‗rinishda yuqoridan pastga, gorizontal, qiya yoki
uchburchak ko‗rinishda joylashganda eng uzoqdagi shina A, o‗rtadagi V, xizmat
yo‗lkasiga yaqini S;
b) yig‗ma shinalardan ajralgan shahobchalar, shinalarga xizmat yo‗lagidan
qaraganda (yo‗laklar uchta bo‗lsa – markazdagi) – chapdan o‗ngga A – V – S bo‗lishi
kerak.
2. Uch fazali o‗zgaruvchan tokli ochiq taqsimlash qurilmalarida shinalar
joylashishi quyidagicha bo‗lishi kerak:
89
a) yig‗ma va aylanma shinalar, shuningdek seksiya shinalarini himoya turlari,
shuntlovchi ulagichlar va halqasimon, bir yarim halqali va h.k. sxemalardagi
ulagichlar bosh transformatorlar tarafidan yuqori kuchlanishda A shinasiga ega
bo‗lishi kerak;
b) yig‗ma shinalardan aralgan shoxobchalar ochiq taqsimlovchi qurilmalarda
shunday bajarilishi kerakki, ulaydigan shinalarning joylashishi shinalar tarafidan
transformatorga qaraganda chapdan o‗ngga A – V – S ko‗rinishda bo‗lsin.
SHahobchalar shinalarining xonalarda joylashishi ularning yig‗ma shinalarga
nisbatan joylashishidan qat‘iy nazar bir xil bo‗lishi kerak.
3. O‗zgarmas tokda shinalar joylashishi:
a) yig‗ma shinalar vertikal joylashganda: yuqorida M, o‗rtada (-), pastda (+);
b) gorizontal joylashgan yig‗ma shinalarda ularga xizmat yo‗lkasidan
qaraganda eng uzoqda M, o‗rtada (-), eng yaqinda (+);
v) yig‗ma shinalardan ajralgan shoxobchalar shinalarga xizmat yo‗lkasidan
qaraganda: chap shina M, o‗rtadagi (-), o‗ngdagi (+) bo‗lishi kerak.
Ayrim hollarda 1-3 nimbandlarda keltirilgan talablardan chetga chiqish ruxsat
etiladi, agar ularni bajarish elektr uskunani ancha murakkablashtirsa (masalan, havo
liniya sxemalarining transformatsiyalash uchun podstansiya yaqinida maxsus
tayanchlar o‗rnatish zarur bo‗lganda), yoki podstansiyada ikki va undan ko‗p
transformatsiyalash bosqichlari qo‗llanilishi zarur bo‗lganida.
1.1.31.
Elektr
uskunalari
ta‘siridan
himoya
uchun
O‗zbekiston
Respublikasining «Industrial radio shovqinlarining joiz normalari», «O‗zbekiston
Respublikasida
radioaloqadan
foydalanish
qoidalari»,
«Televideniya
va
radioeshittirish
dasturlarini
qabul
qilish
radioaloqa
vositalari
yordamida
radioshovqinni yo‗qotish uchun arizalar qabul qilish va ko‗rish tartibi haqida»
yo‗riqnoma, hamda «Simli aloqa, temir yo‗l signalizatsiya va telemexanika
uskunalarini elektr uzatuv liniyalarining xavfli va halaqit beruvchi ta‘siridan himoya
qoidalari»ga muvofiq choralar nazarda tutilishi kerak.
1.1.32. Xizmat ko‗rsatuvchi xodimlar va begona shaxslarning xavfsizligi
quyidagi yo‗llar bilan ta‘minlanishi kerak:
- kerakli va ayrim hollarda kuchaytirilgan izolyasiyani qo‗llash;
- qo‗sh izolyasiyani qo‗llash;
- tok o‗tkazadigan qismlargacha bo‗lgan kerakli masofalarga amal qilish yoki
tok o‗tkazadigan qismlarni berkitish, atrofini to‗sish;
- noto‗g‗ri operatsiyalar va tok o‗tkazadigan qismlargacha kira olmaslik
uchun apparatlarni muxosara qilish va atrofini o‗rovchi qurilmalarni
ishlatish;
- tasodifan kuchlanish ostida qolgan elektr jihozlar qismlarini va elektr
tarmoqlarning shikastlangan qismlarini ishonchli va tezkor avtomatik uzib
qo‗yish va shu jumladan, tezkor himoyaviy uzishni ishlatish;
- izolyasiya shikastlanishi tufayli kuchlanish ostida qolishi mumkin bo‗lgan
elektr jihozlar qobiqlari va elektr uskunalar elementlarini zaminlash yoki
pollash;
- potensiallarni tenglashtirish;
- ajratuvchi transformatorlarni qo‗llash;
90
- kuchlanishi 42 V bo‗lgan va undan past bo‗lgan 50 Gs chastotali
o‗zgaruvchan tokni va kuchlanishi 110 V va undan past bo‗lgan o‗zgarmas
tokni qo‗llash;
- ogohlantiruvchi signalizatsiya, yozuvlar va plakatlar qo‗llash;
- elektr maydonlari kuchlanganligini pasaytiruvchi moslamalar qo‗llash;
- himoya
vositalari
va
moslamalarni
ishlatish,
shuningdek, ulardan
kuchlanganligi ruxsat etilgan me‘yorlardan ortiq bo‗lgan elektr uskunalarida
elektr maydonining ta‘siridan himoyalanishda foydalanish.
1.1.33. Uskunalari 1000 Vgacha bo‗lgan elektr xonalarda izolyasiya qilinmagan
va tegib ketishdan himoyalanmagan izolyasiya qilingan tok o‗tkazuvchi qismlarni
ishlatishga, agar bunday himoya mahalliy sharoitlarga ko‗ra qandaydir boshqa
maqsadlar uchun (masalan, mexanik ta‘sirlardan himoya qilish uchun) zarur bo‗lmasa
ruxsat etiladi. Bunda tegib ketishi mumkin bo‗lgan qismlar shunday joylashtirilishi
kerakki, normal ravishda xizmat ko‗rsatish jarayoni ularga tegib ketish xavfi bilan
bog‗langan bo‗lmasin.
1.1.34. YAshash, jamoat va shunga o‗xshash joylarda tok o‗tkazadigan
qismlarni o‗rash va yopish uchun xizmat qiladigan uskunalar yaxlit bo‗lishi kerak;
ishlab chiqarish xonalarida va elektr xonalarida shu uskunalarning yaxlit, to‗rli yoki
teshikli bo‗lishiga ruxsat etiladi.
Ajratib qo‗yuvchi va yopib qo‗yuvchi uskunalar shunday bajarilishi kerakki,
ularni olib qo‗yish yoki ochish faqatgina kalitlar yoki asboblar yordamida mumkin
bo‗lsin.
1.1.35. Hamma o‗rash va yopish uskunalari mahalliy sharoitlarga muvofiq
etarli mexanik mustahkamlikka ega bo‗lishlari kerak. 1kV dan yuqori kuchlanishda
metall o‗rovchi va yopuvchi uskunalarning qalinligi 1 mm dan kam bo‗lmasligi
kerak. Simlar va kabellarni mexanik shikastlardan himoyalashga mo‗ljallangan
uskunalar iloji boricha mashinalar, apparatlar va asboblar ichkarisiga kiritilishi kerak.
1.1.36. Xizmat ko‗rsatuvchi xodimlarni elektr tokidan shikastlanish, elektr yoyi
ta‘siri va h.k.dan himoyalash uchun barcha elektr uskunalari himoyalash vositalari
bilan ta‘minlangan bo‗lishi kerak. SHuningdek, DA «O‗zdavenergonazorat»ning
№374 29.11.2001 yilda tasdiqlangan, DAK «O‗zbekenergo», O‗zRning mehnat va
aholini ijtimoiy himoyalash vazirligi, kasaba uyushma federatsiyalari bilan
kelishilgan «Elektr uskunalarida ishlatiladigan himoya vositalarini ishlatish va sinash
Qoidalari»ga muvofiq birinchi yordam berish vositalari bilan ham ta‘minlanishi
kerak.
1.1.37. Moy to‗latilgan apparatlar va kabellar va hamda moylar, laklar,
bitumlar va h.k.lar bilan bo‗lgan va singdirilgan elektr jihozlarga ega bo‗lgan elektr
uskunalarining yong‗in va portlash xavfsizligi EUTQni tegishli boblarida keltirilgan
talablarni bajarilishi bilan ta‘minlanadi. Ushbu ko‗rsatilgan elektr uskunalar
ishlatishga topshirilayotganda amaldagi nizomlarga muvofiq yong‗inga qarshi
vositalar va asbob-uskunalar bilan ta‘minlanishi kerak.
Elektr jixozlar, elektrn uskunalar, aloka apparatlari va shunga uxshash
ko‗rilmalarning zilzila bardoshligi seysmik xavfli xududlarda kuyiladigan talablarga
javob berish kerak.
91
Do'stlaringiz bilan baham: |