Navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

Kalitli so‘zlar
Maxsulot, xarajatlar, maxsulot tannarxi, xarajatlarni turkumlash, amortizatsiya, bevosita, bilvosita, noishlab chiqarish xarajatlari.
O‘z-o‘zini nazorat qilish uchun savollar

1. 
   Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning mohiyati.
   
2. 
   Maxsulot tannarxini tashkil etuvchi xarajatlar kaysilar?
   
3. 
   Xarajatlarni qanday turkumlash mumkin? Xarajatlar turkumlarini aytib bering.
   
4. 
   Iqtisodiy mazmuniga ko‘ra turlarini ifodalab bering.
   
5. 
   Moddiy xarajatlar tarkibiga nimalar kiradi?
   
6. 
   O‘zgaruvchan xarajatlar deb nimaga aytiladi?
   
7. 
   Kalkulyasiya nima?
   
8. 
   Maxsulot tannarxini tashkil etuvchi ish xaqi xarajatlari kaysilar?
   
9. 
   Maxsulot tannarxini tashkil etuvchi amortizatsiya xarajatlari nima?
   
10. 
    Maxsulot tannarxi nima?
    
11. 
    Maxsulot tannarxi qanday usullar bilan xisoblanadi?
    
12. 
    Tannarxni pasaytirish manbalari va omillari.
    

9-mavzu. Korxona mahsulotlariga (xizmatlarini, ishlarini) narxni shakllanishi (2 soat)
9.1.Narxning iqtisodiy mohiyat va turlari
9.2.Korxonaning narx siyosati
9.3.Narxning shakllanish strategiyasi va usullari
9.4.Tarmoqda narxning shakllanishi
9.5.Narxni aniqlash usullari


9.1. Narxning iqtisodiy mohiyat va turlari
Narx muammosi va uning tashkil topishi mexanizmi iqtisodiy nazariyada eng murakkab va asosiy hisoblanadi. Bozor iqtisodiyotida narx tizimi asosiy tashkiliy kuch sifatida namoyon bo‘ladi. Tovarlar narxi tadbirkor uchun asosiy bir dastak hisoblanadi. U narxga qarab o‘zining shaxsiy ehtiyojni qondirish yo‘lida harakat qiladi.
Sotuvchi va xaridorning, alohida ishlovchilarning, tadbirkorlarning, tarmoqlarning, butun jamiyatning va davlatning iqtisodiy manfaatlari narxda aks ettirilgan bo‘ladi.
Narx – tovar qiymatining puldagi ifodasi ekanligini qayd qiladi.
Narx – bu tovar va xizmatlarning foydaliligini, ya’ni kishilarga naf keltirishini baholash vositasi bo‘lib, tovar birligi uchun to‘lanadigan pul miqdori bilan o‘lchanadi.
Narx tovar uchun olinadigan pul birligi miqdori sifatida aniqlanadi. Bunda ikki xil narxni ajratib ko‘rsatishadi.
a) talab narxi bu – narx har bir tovar birligining xaridorlarni o‘ziga jalb qila olish qobiliyatidir (ma’lum vaqtda), istaklar ko‘paysa u pasayadi.
b) taklif narxi – bu tovar sotuvga kelib tushgan narxdir.
Narx – talab va taklifning muayyan nisbatida, tovar (xizmati)ni ishlab chiqarishga ketgan iqtisodiy resurs xarajatlari hamda uning nafliligining pul ko‘rinishida ifodalanishidir.