Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman» Navoiy innovatsiyalar instituti rektori

Ma’nodosh, uyadosh va qarama-qarshi ma’noli so‘zlar ustida ishlash orqali. O‘qituvchi «Fonetika» bo‘limidagi deyarli har bir mashq ustida ishlashda ma’nodosh, uyadosh va qarama-qarshi ma’noli so‘zlar ustida ishlash imkoniyatiga ega. Masalan, ng tovushining imlosi ustida ish olib borilar ekan, o‘quvchilar ohangi, tengi, tonggi, manglay singari so‘zlarni bo‘g‘inlarga ajratish bilan bir qatorda ularga ma’nodoshlar ham topishlari mumkin. Chunonchi, ohang–sas; teng– barobar–tengqur; tonggi–sahargi, nahorgi; manglay–peshana kabi. Tovush juftlari bilan farqlanuvchi so‘zlar ustida ish olib borilayotganda ham shunday ishlar davom ettirilishi mumkin. Masalan, i– u unlisi bilan farqlanuvchi so‘zlar ro‘yxat qilinar ekan, (masalan, urish–urush, yumish– yumush, yog‘di– yog‘du, tushim– tushum va h.k.) bu so‘zlarga ma’nodoshlar, uyadoshlar, zid ma’noli so‘zlar topish ustida ham ish olib boriladi. Chunonchi, urish– do‘pposlash; urush– jang; urish – janjal– ko‘ngilqorachilik; urush – tinchlik kabi.
Olinma so‘zlar ustida ishlash orqali. Ma’lumki, o‘zbek tilining tovush tizimi ustida ish olib borilar ekan, o‘quvchilar juda ko‘p olinma so‘zlarga ham duch keladilar. Shubhasiz, bu so‘zlarning imlosi va talaffuzi ustida ishlash ularning ma’nosi va nutqda qo‘llanilishi ustida ishlash bilan uzviy bog‘lanishi lozim. Chunonchi, j harfi va tovushi o‘rganilar ekan, jo‘ra, jo‘ja, juda singari sof o‘zbekcha so‘zlar bilan bir qatorda arabcha, forscha va ayniqsa, rus tili va rus tili orqali Yevropa tillaridan kirgan so‘zlar (masalan, janr, federativ, fortepyano, film, filmoskop va h.k.)ga ham duch kelinadi. «Imlo lug‘ati»dan shunday so‘zlarni topish, ularni ro‘yxat qilish, ma’nosini sharhlash o‘quvchilar nutqini olinma so‘zlar bilan boyitishda muhim ahamiyatga ega.
«Fonetika»ni o‘rganish jarayonida o‘qituvchi keyingi yillarda fan va texnika taraqqiyoti, iqtisodiy aloqalarning rivoji tufayli tilimizga kirib kelayotgan yangi so‘zlarning o‘quvchilar so‘z zaxirasiga kirishiga alohida e’tibor qaratish lozim. So‘zlarni ma’lum bir belgilarga qarab muayyan guruhlarga ajratish ham ularning so‘z zaxirasini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Masalan, «Imlo lug‘ati»dan foydalanib, t, k, d, s, r, l tovushlari juftlanib kelgan (katta, arra, to‘qqiz va h.k.) so‘zlar ro‘yxatini tuzish nafaqat o‘quvchilarning imlo savodxonligini yaxshilashga, balki ularning so‘z boyligini oshirishga ham yordam beradi.