Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman» Navoiy innovatsiyalar instituti rektori

«Fonetika»ni o‘qitishda o‘quvchilarning so‘z boyligi ustida ishlash imkoniyatlari. Ona tilining «Fonetika» bo‘limini o‘qitish ham boshqa til bo‘limlari singari avvalo amaliy maqsadlarni ko‘zlaydi. Ana shu amaliy maqsadlardan biri o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirishdir. Bu muhim ish quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi.
«Fonetika» garchand tilning tovush tizimi bilan ish ko‘rsa-da, ammo o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirish, tez va to‘g‘ri o‘qish malakalarini takomillashtirish, fikrni ifodalashda tovushlarning boy imkoniyatlaridan foydalanish, matn yaratishga o‘rgatish diqqat markazida bo‘lishi lozim. Bu quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi:
Tovushdosh so‘zlar ustida ishlash orqali. Tovushdosh so‘zlar bir-biridan atigi bitta tovush bilan farqlanuvchi, turli xil ma’nolarga ega bo‘lgan so‘zlardir. Har bir unli va undosh tovushning talaffuzi, imlo xususiyatlari o‘rganilgach, bolalar berilgan so‘zlarga tovushdosh so‘zlar tanlashlari va ularning ma’nolarini izohlashlari mumkin. Masalan, ber–bur–bor–bo‘r; loy–moy–soy–toy–boy–voy–yoy–hoy va h.k.
O‘quvchilar nutqini tovushdosh so‘zlar bilan boyitishda, ayniqsa, tovush juftlari ustida olib boriladigan ishlar yaxshi samara ko‘rsatadi. Chunonchi, u–o‘ (un–o‘n, ul–o‘l, o‘r–ur, uq– o‘q, bur–bo‘r, tur–to‘r, sur–so‘r, qur–qo‘r, yul–yo‘l yuq–yo‘q, qul–qo‘l, yundi–yo‘ndi; va h.k.) u–i (bur–bir, sur–sir, tur–tir va h.k.); u–o (bur–bor, tur–tor, qur–qor va h.k.); i–e (bir–ber, tir–ter, it–et va h.k.); p–b (pir– bir, pol–bol, put–but va h.k.) kabi so‘z juftlari ustida ishlash o‘ta foydalidir.
2. So‘zlarning ma’no nozikligi ustida ishlash orqali. Ma’lumki, og‘zaki nutqda unli yoki undosh tovushlarni cho‘zish vositasida ma’noni kuchaytirish (masalan, ka–tta bino, ki–chkina bola, qa–ri chol kabi), ishonchsizlikni ifodalash (masalan, yo‘–q –q, kela–r–r, bora–r–r kabi), yalinish–erkalash (masalan, oyijo–ni–m, buvijo–n kabi) ma’nolarini berish mumkin. Qat’iylikni ifodalash maqsadida so‘z oxiridagi undoshni qattiq talaffuz etish usulidan foydalanilsa, ishonchsizlik ma’nosini berish uchun oxirgi undosh tovush talaffuzini susaytirishdan foydalaniladi. Masalan, «Yo‘qq, yo‘qq. U ko‘rmadi», –deb qichqirdi bola va «Yo‘q,–dedi ishonchsizlik bilan Salima» gaplaridagi yo‘q va yo‘qq so‘zlarining ma’nosida farq bor. Fonetikani o‘rganish jarayonida so‘zning bunday ma’no nozikliklari ustida ishlash bolalarning nutqini rivojlantirishga ijobiy ta’sir etadi.