Navoiy davlat pedagogika instituti "tasdiqlayman"

urganadi. 
Sintez taxlil kilingandan keyin murakka! tuzimlarni uR
gan
ishda kullaniladi. Taxlil va sintez 
bir-biriga bogli metodlaridir, ular bir-birini tuldiradi. 
Taxlil va sintezning emperik, gumanitar-nazariy va tuzilmali-geneti: usullari mavjud. Emperik taxlil va 
sintez ob’ektlar bilan yuzaki tanishishg yordam beradi. Bunda ob’ektning ayrim kismlari ajratiladi, 
ularnin xususiyatlari aniklanadi, oddiy ulchashlar va umumiy yuzasidagi narsalar kay, kilinadi. Bu usul 
tadkikot ob’ektini urganishga imkon beradi, lekin, unin moxiyatini ochib berishga kamlik kiladi. 
Ob’ektning moxiyatini urganish uchu] gumanitar-nazariy taxlil va sintez ishlatiladi. Ob’ektning 
moxiyatig chukurrok kirib borishda esa tuzilmaviy-genetik taxlil va sintez kul keladr Bunda tadkikot 
ob’ekti moxiyatining barcha tomonlariga ta’sir kursatuvch] asosiy va eng muxim usullar ajratiladi. 

---

60 
Deduksiya va induksiya tadkikot ob’ektini urganishda va mantikiy xulosala chikarishda uziga 
xos taxlil va sintez xisoblanadi. 
Deduksiya umumiydan xususiyga bulgan mantikiy xulosalarga asoslanadi. "5 matematika va 
mexanikaning konunlarini yaratishda kullaniladi. Induksi deduksiyaga karama-karshi bulib, mantikiy 
xulosalar xususiydan umumiyg tomon amalga oshiriladi. Bu ikki usullar xam bir-biri bilan boglik va 
bir birini tuldiradi. Induksiya taxminiy bilimlar beradi, deduksiya esa, yangi, anik va tugri bilimlarni 
egallashga zamin yaratadi. 
Modellashtirish usulida tadkikot ob’ektining asosiy xossalari sun’iy sistema, ya’ni 
modelda urganiladi. Model ob’ekt bilan kup jixatdan uxshash buladi, ular orasida deyarli fark 
bulmaydi. 
Modellashtirishning tuzilmasi kuyidagichadir: . . 
Masalaning kuyilishi 
Modellashtirishni yaratish va tanlash 
Modellashtirishni urganish , .;-,...••,." 
Model buyicha olingan bilimlarni originalga kuchirish. 
Gepotetik usul — gipotezani ishlab chikdshga asoslanadi. U amaliy fanlar uchunasosiy metod 
xisoblanadi, ilmiy eksperimentda kullaniladi. 
Tarixiy metod — ob’ektning tugilishini, shakllanishi va rivojlanishini xronologik ketma-ketlikda
urganishga asoslangan. Texnik soxalarda kam 
kullaniladi.
Ideallashtirish deb - amaliy jixatdan mavjud bula olmaydigan ob’ektlarni fikran xayolda kurish
jarayoniga aytiladi.Uning maksadi real ob’ektlarni ularga tegishli bulgan xossalardan xayolan maxrum 
kilish va gipotetik xossalar bilan tuldirishdar. X,ar kanday ideallashtirish fakat ma’lum bir chegarada 
amalga oshirilishi mumkin. 
Nazariy__tadkikot metodlar. Nazariy tadkikot metodlariga umumlashtirish, aksiomatik va 
a’straksyyalash metodlari kiradi. "Umumlashshrish deb umumiy xolatni shakllanishi va ob’ektlar 
majmuasidagi 
eng axamiyatli munosabatlarni aniklash metodiga aytiladi. Umumlashtirish yangi ilmiy tushunchalarni 
xosil bulishi va yangi konun va nazariyalarni shakllanishi uchun vosita xisoblanadi.
Aksiomagak__metod - aksiomalarga, ya’ni isbotsiz kabul kilingan mukdrrar xolatlarga asoslanadi.
Unda nazariya, deduksiyadan foydalanilgan xolda mantikiy isbotlar yordamida yaratiladi. Bu 
ilmiy bilimlarni tashkil etilishi va bir tizimga keltirilishidagi eng talabchan va anik metoddir. U kuprok 
nazariy fanlarni rivojlanishda ishlatiladi. - ob’ektni axamiyatsiz xossolardan uzokdashtirib, 
tadkikodchini kiziktiruvchi ba’zi bir tomonlarini ajratib olishga asoslanadi.
Abstraksiyalash metodi 
2 
ta boskichga bulinadi. 1-bossichda e’tiborga olinmasa xam buladigan omillar 
aniklanadi. 
2- 
boskichda ob’ektni xossalarga uncha boy bulmagan soddalashtirilgan model
bilan almashtiriladi. 
Abstraktlashtirish sezishdan xayoliy obrazga ugashdagi bilish jarayonining muxim boskichidir. 
Fo^m^t^ashtirish - u ob’ektni biror -bir sun’iy tilning (masalan matematika, ximiya ) belgisi shaklida 
tasvirlash orkali urgatishga imkon beradi. Ushbu metod muammoni umumiy xolda yechish imkonini 
beradi.Bunda ob’ektning e’tiborli tomonlari matematik termin va tenglamalar bilan ifodalanadi. Keyin 
ular bilan koidalar yordamida amallar bajariladi. 
Nazariy va eksperimentlar tadkikotlarni birgalikda taxlil kilishda asosiy maksad - eksperiment 
natijalari bilan ishchi gipoteza ilgari surga fikrlarni kiyoslash. 
Nazariy (ishchi gipotezaga muvofik) va eksperimental ma’lumotlarn kiyoslashda turli mezonlardan 
foydalaniladi. Masalan, eksperimente ma’lumotlarni berilganlardan, nazariy bogliklik asosidagi 
x,isoblashlg tufayli olingan minimal, urtacha va maksimal chetga chshish. 
Ammo, eng ishonchli deb, eksperimentalga nazariy boglik