Navoiy Davlat Pedagogika Instituti Tarix fakulteti 2 –A guruh talabasi Jabborov Shuhratning

Choch vohasida ilk o‘rta asrlar, yana ham aniqrog‘i, VI asr oxirlarida vujudga kelgan Jabg‘ukat va Xotunkat shaharlari ham tadqiqotchilarning aniqlashlaricha, Turk xoqonligi bilan bog‘liq ravishda qad ko‘targan bo‘lib, ular xoqon va uning ayoli – xotunning ma’lum vaqtlarda istiqomat qilishlari uchun mo‘ljallangan siyosiy markazlari edi. Qolaversa, ba’zi tadqiqotchilar vohaning shimoliy hududlarida shaharlarning o‘sishi va voha markazining Qanqadan arab manbalarida Madina ash Shosh deb tilga olinuvchi Mingo‘rik shahriga ko‘chirilishini xoqonlikning vohadagi noibi – turk tudunining Sirdaryoning o‘rta havzasidagi turkiy qabilalar bilan aloqalarni yanada kuchaytirishga qaratilgan faoliyati bilan bog‘laydilar. Turkiyalik san’atshunos olima E. Esin esa 605-819 yillarda turk tudunlarining o‘rda shahari Yunusobod Oqtepasi bo‘lgan, deb hisoblaydi. Biroq, bu soha mutaxassislari ushbu masalada biror-bir fikr-mulohazalarni bildirishmagan bo‘lib, faqat ushbu yodgorlikni ilk o‘rta asrlarda O‘rta Osiyoning barcha vohalariga xos bo‘lgan zodagon qasri sifatida baholashgan. Demak, ushbu masala, qolaversa, vohadagi yana bir turkiy sulola bo‘lmish Choch Teginlarining shahar markazlari qayerda joylashganini aniqlash keyingi muhim vazifalardan sanaladi.

• Choch vohasida ilk o‘rta asrlar, yana ham aniqrog‘i, VI asr oxirlarida vujudga kelgan Jabg‘ukat va Xotunkat shaharlari ham tadqiqotchilarning aniqlashlaricha, Turk xoqonligi bilan bog‘liq ravishda qad ko‘targan bo‘lib, ular xoqon va uning ayoli – xotunning ma’lum vaqtlarda istiqomat qilishlari uchun mo‘ljallangan siyosiy markazlari edi. Qolaversa, ba’zi tadqiqotchilar vohaning shimoliy hududlarida shaharlarning o‘sishi va voha markazining Qanqadan arab manbalarida Madina ash Shosh deb tilga olinuvchi Mingo‘rik shahriga ko‘chirilishini xoqonlikning vohadagi noibi – turk tudunining Sirdaryoning o‘rta havzasidagi turkiy qabilalar bilan aloqalarni yanada kuchaytirishga qaratilgan faoliyati bilan bog‘laydilar. Turkiyalik san’atshunos olima E. Esin esa 605-819 yillarda turk tudunlarining o‘rda shahari Yunusobod Oqtepasi bo‘lgan, deb hisoblaydi. Biroq, bu soha mutaxassislari ushbu masalada biror-bir fikr-mulohazalarni bildirishmagan bo‘lib, faqat ushbu yodgorlikni ilk o‘rta asrlarda O‘rta Osiyoning barcha vohalariga xos bo‘lgan zodagon qasri sifatida baholashgan. Demak, ushbu masala, qolaversa, vohadagi yana bir turkiy sulola bo‘lmish Choch Teginlarining shahar markazlari qayerda joylashganini aniqlash keyingi muhim vazifalardan sanaladi.
• Biroq, nima uchun Choch, Sug‘d, Usrushona kabi o‘lkalarda aynan VI–VIII asrlarga kelib, qasr-sitadellar etagida saroy inshootlarini bunyod etish odatga aylangani haqidagi savol haligacha ochiq qolmoqda. Bu hol o‘sha davrga taalluqli yozma manbalar va moddiy-ashyoviy buyumlarda ham o‘z aksini topgan bo‘lib, ayniqsa, turk-sug‘d an’analarining sintezi natijasida shakllangan mintaqaning tasviriy san’at yodgorliklarida yaqqol namoyon bo‘ladi. VI–VIII asrlarga oid hukmdor saroylariga ishlangan bunday devoriy rasmlar (Afrosiyob, Panjikent, Qal’ai Qahqaha, Shahriston, Quva, Ajinatepa kabilar) da o‘sha davr turk siyosiy hokimiyatining izlarini ko‘rishimiz mumkin. Mazkur san’at asarlarida a’yon va jangchilar tasvirlari qadimgi turkiylarga xos bo‘lib, bu ularning kiyim-kechaklari, qurol-yarog‘lari va h.k.larida aniq ko‘zga tashlanadi. Ushbu ma’lumotlar, garchi, kelgusida yanada ko‘proq tadqiqotlarni talab etishiga qaramay, turk xoqonlari va ularning joylardagi boshqaruvchilari o‘zlariga siyosiy va ma’muriy markaz sifatida tanlagan joylarda yangidan yoki avvalgi kichik manzilgohlar o‘rnidan yirik shaharlar qad ko‘targan, degan dastlabki xulosalarni ilgari surish imkonini beradi (masalan, Farg‘onadagi Koson shahar xarobasining sharqiy qismi VI–VIII asrlarda qad ko‘targan).