Navoiy Davlat Pedagogika Instituti Tarix fakulteti 2 –A guruh talabasi Jabborov Shuhratning

Bugungi kunda Choch tarixiga oid ko‘plab yangi tadqiqot ishlarining yaratilayotgani ijobiy holdir, albatta. Xususan, yozma manbalar va numizmatik materiallar asosida Choch vohasining Turk xoqonligi bilan bog‘liq siyosiy va ijtimoiy tarixi yangicha ilmiy qarashlar asosida yoritilmoqda. Biroq, vohaning shahar madaniyati va umuman, urbanizatsiya jarayonlari masalasida esa haligacha avvalgi qarashlar ustuvorlik qilib kelmoqda.

• Bugungi kunda Choch tarixiga oid ko‘plab yangi tadqiqot ishlarining yaratilayotgani ijobiy holdir, albatta. Xususan, yozma manbalar va numizmatik materiallar asosida Choch vohasining Turk xoqonligi bilan bog‘liq siyosiy va ijtimoiy tarixi yangicha ilmiy qarashlar asosida yoritilmoqda. Biroq, vohaning shahar madaniyati va umuman, urbanizatsiya jarayonlari masalasida esa haligacha avvalgi qarashlar ustuvorlik qilib kelmoqda.
• Toshkent vohasining urbanizatsiya jarayonlariga eng ko‘p e’tibor qaratgan arxeolog olim Yu.F. Buryakov o‘zining uzoq yillik izlanishlari davomida vohadagi shahar madaniyatining rivojlanib borishini 5 ta bosqichga ajratadi. Jumladan, u VI asr o‘rtalaridan to VIII asr o‘rtalarigacha bo‘lgan davr bilan belgilanuvchi Mingo‘rik bosqichida vohada shahar madaniyati o‘zining eng yuqori cho‘qqisiga chiqqanini e’tirof etadi. Haqiqatan ham Chochda bu davrga oid jami 293 ta manzilgoh (shulardan 32 tasi shahar) arxeologlar tomonidan qayd etilgan bo‘lib, bu avvalgi davrlarga nisbatan shaharlarning soni 2,5 barobarga ko‘payganini ko‘rsatadi.
• Shahar madaniyatidagi bu tarzdagi keskin o‘zgarish qanday omillar bilan bog‘liq edi, degan savol o‘ylashimizcha, hammasidan muhim bo‘lib, nima sababdan VI–VIII asrlardan avval ham, keyin ham vohada shaharlarning bunchalik yuksak darajadagi o‘sishi boshqa kuzatilmadi? Bu kabi savollar uzoq vaqtdan beri mutaxassislarning diqqatini tortib kelayotgani uchun ham unga har kim o‘zicha javob berishga harakat qilgan. Ular orasida qulay geografik joylashuv, dasht hududlariga yaqinligi tufayli savdo va iqtisodiy aloqalarning jadallashuvi, Buyuk ipak yo‘li tarmoqlaridan birining shu yerdan o‘tishi va u bilan bog‘liq tarzda tijorat markazlarining vujudga kelishi, tog‘kon sanoatining yuksalishi, markazlashgan davlat uyushmasining vujudga kelishi, chorvadorlarning o‘troqlashuvi, hukmdor markazlarining aynan shu hududlarda joylashuvi kabi qator omillar ko‘rsatiladi. Bularning hammasiga birma-bir to‘xtab o‘tirmagan holda, faqat ulardan biri, bizning nazarimizda, eng asosiylaridan hisoblanuvchi siyosiy jarayonlar, aniqrog‘i, davlatchilik va urbanizatsiya jarayonlarining bog‘liqligi omiliga o‘z e’tiborimizni qaratsak. Chunki yuqorida keltirilgan sabablarning aksariyati bevosita markazlashgan kuchli davlatning vujudga kelishi bilan bog‘liqdir.