Ma’lumki, sug‘orma dehqonchilik, demografik o‘sish, ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi, tijorat va urushlar kabi bir qancha sabablar tufayli vujudga kelgan ilk shaharlar keyinchalik dastlabki davlatlar ko‘rinishini ola boshlagan. Shu paytda paydo bo‘lgan shahar va davlat o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlik haligacha davom etib kelmoqda. Chunki shaharlar har qanday davlatning nafaqat iqtisodiy asosini, balki siyosiy va madaniy darajasini ham ko‘rsatib beruvchi eng muhim belgilardan sanaladi. Bu borada sivilizatsiya nazariyotchilarining u yoki bu xalqning sivilizatsiyaga mansubligini aniqlashda eng muhim belgilardan biri sifatida shaharni olishgani ham bejiz emas. Shundan kelib chiqib, masalani shu tarzda qo‘ysak: Turk xoqonligining mintaqada, xususan, Choch vohasidagi hukmronligi bu yerdagi shahar madaniyatiga qanday ta’sir ko‘rsatdi? YUqorida ko‘rib o‘tganimizdek, voha xoqonlik tarkibida bo‘lgan davrda shaharlarning o‘sishi o‘zining eng yuqori darajasiga chiqqan. Demak, avvaldan aytish mumkinki, bu jarayonlar shaharlarga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan. Lekin bunday ijobiy o‘zgarishlar qanday omillar evaziga ro‘y berdi va unda xoqonlikning roli nimalar bilan belgilanadi? Quyida aynan shu masalalarni tahlil etamiz. - Ma’lumki, sug‘orma dehqonchilik, demografik o‘sish, ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi, tijorat va urushlar kabi bir qancha sabablar tufayli vujudga kelgan ilk shaharlar keyinchalik dastlabki davlatlar ko‘rinishini ola boshlagan. Shu paytda paydo bo‘lgan shahar va davlat o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlik haligacha davom etib kelmoqda. Chunki shaharlar har qanday davlatning nafaqat iqtisodiy asosini, balki siyosiy va madaniy darajasini ham ko‘rsatib beruvchi eng muhim belgilardan sanaladi. Bu borada sivilizatsiya nazariyotchilarining u yoki bu xalqning sivilizatsiyaga mansubligini aniqlashda eng muhim belgilardan biri sifatida shaharni olishgani ham bejiz emas. Shundan kelib chiqib, masalani shu tarzda qo‘ysak: Turk xoqonligining mintaqada, xususan, Choch vohasidagi hukmronligi bu yerdagi shahar madaniyatiga qanday ta’sir ko‘rsatdi? YUqorida ko‘rib o‘tganimizdek, voha xoqonlik tarkibida bo‘lgan davrda shaharlarning o‘sishi o‘zining eng yuqori darajasiga chiqqan. Demak, avvaldan aytish mumkinki, bu jarayonlar shaharlarga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan. Lekin bunday ijobiy o‘zgarishlar qanday omillar evaziga ro‘y berdi va unda xoqonlikning roli nimalar bilan belgilanadi? Quyida aynan shu masalalarni tahlil etamiz.
- Turfon va Oltoyda mohir metallurglar sifatida nom chiqargan turklarning Ashina urug‘i o‘z xoqonliklarining poydevorini tashkil etuvchi harbiy yurishlar muvaffaqiyati hamda barqaror iqtisodiyotni eng avvalo, tog‘-kon sanoati bilan bog‘liq ishlab chiqarish orqali ta’minlar edilar. Buni juda yaxshi anglagan turk xoqonlari doimo birinchi navbatda tog‘li hududlarni o‘zlashtirish bilan tog‘-kon va metallurgiya sanoatini yo‘lga qo‘yish hamda shu yo‘l bilan o‘zlarining strategik maqsadlarini amalga oshirishga harakat qilganlar. Bu esa o‘z-o‘zidan Choch vohasining tog‘li zonalarida ko‘plab yangi manzilgohlarning vujudga kelishiga olib kelgan. Mutaxassislarning e’tirof etishicha, bu davrda voha shaharlarida, ayniqsa, metallurgiya va metallga ishlov berish, qurol-yarog‘ va egar-jabdug‘ tayyorlash kabi hunarmandchilik sohalari jadallik bilan rivojlangan. Demak, voha shaharsozligi taraqqiyotida qadimdan asosiy rol o‘ynab kelgan metallurgiya sanoati turk xoqonlarining maqsadli siyosati tufayli yanada tezlashadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |