Navoiy Davlat Pedagogika Instituti Tarix fakulteti 2 –A guruh talabasi Jabborov Shuhratning

Ashina qabilasi tomonidan barpo etilgan Turk xoqonligi o‘zining harbiy va iqtisodiy qudrati tufayli qisqa fursatda Markaziy Yevrosiyo mintaqasining yirik imperiyalaridan biriga aylanadi. Garchi, mintaqaning bu yangi hukmdorlari o‘zlarigacha bo‘lgan davlat uyushmalaridan biri Juan-juan xoqonligi (402-555) dan bepoyon dasht hududlarini kuch bilan tortib olishga muvaffaq bo‘lsalar-da, faqat shuning o‘zi bilan cheklanib qolmasdan, birin-ketin dasht hududlariga chegaradosh vohalarni ham qo‘lga kirita boshladi. Ushbu vohalardagi hukmdorliklar esa qadimdan asosan o‘troq dehqonchilik turmush tarzi ustuvor bo‘lgan ko‘plab katta-kichik shahar va qishloqlarga ega edilar. Aynan shuning uchun ham, turk xoqonlari o‘z davlat chegaralarini kengaytira boshlagan dastlabki paytlardanoq, ana shu vohalarni bo‘ysundirishni o‘zlarining eng asosiy vazifalari etib belgilashadi.

• Ashina qabilasi tomonidan barpo etilgan Turk xoqonligi o‘zining harbiy va iqtisodiy qudrati tufayli qisqa fursatda Markaziy Yevrosiyo mintaqasining yirik imperiyalaridan biriga aylanadi. Garchi, mintaqaning bu yangi hukmdorlari o‘zlarigacha bo‘lgan davlat uyushmalaridan biri Juan-juan xoqonligi (402-555) dan bepoyon dasht hududlarini kuch bilan tortib olishga muvaffaq bo‘lsalar-da, faqat shuning o‘zi bilan cheklanib qolmasdan, birin-ketin dasht hududlariga chegaradosh vohalarni ham qo‘lga kirita boshladi. Ushbu vohalardagi hukmdorliklar esa qadimdan asosan o‘troq dehqonchilik turmush tarzi ustuvor bo‘lgan ko‘plab katta-kichik shahar va qishloqlarga ega edilar. Aynan shuning uchun ham, turk xoqonlari o‘z davlat chegaralarini kengaytira boshlagan dastlabki paytlardanoq, ana shu vohalarni bo‘ysundirishni o‘zlarining eng asosiy vazifalari etib belgilashadi.
• Lekin turklardan avval mintaqaning janubi-g‘arbiy voha hududlarida Eftalitlar hukmronligi o‘rnatilgan ediki, bu hududlarni ularning qo‘lidan tortib olish xoqonlik uchun Juan-juanlarni yengganchalik oson kechmagan ko‘rinadi. Chunki turk qo‘shinlarining eftalitlar bilan harbiy to‘qnashuvi bu yerdagi ko‘plab shaharlarga salbiy ta’sir ko‘rsatgani haqidagi ma’lumotlar manbalarda saqlanib qolgan.
• Ana shunday vohalardan biri bo‘lgan Chochni xoqonlik qo‘shinlari o‘zlarining g‘arbga yurishlari davomida birinchilardan bo‘lib qo‘lga kiritgan edilar. Bu paytda Choch hukmdorligi shimolda O‘tror (bitiktoshlarda Kangu Tarman), Isfijob (Sayram) atroflari, sharqda Iloq (Ohangaron) vodiysi, janubda Sirdaryoning o‘rta havzalari hamda janubi-g‘arbda Usrushona o‘lkasi bilan chegaralanuvchi hududlarni o‘z ichiga olardi. Aftidan, 560 yillardan e’tiboran xoqonlikka bo‘ysunuvchi mahalliy sulola tomonidan boshqarilgan Choch, VII asr boshlariga kelib, bir qator siyosiy kurashlar uchun sahna bo‘la boshlaydi. Xususan, Xitoy yilnomalari 605 yilda xoqonlikning asoschilaridan biri Istami yabg‘u avlodidan bo‘lmish bo‘lajak xoqon Sheguy (611-618) tomonidan Chochning mahalliy hukmdori o‘ldirtirilib, o‘rniga Ashina urug‘idan Dele Tyanchji (Tegin Tyanchji) ning boshqaruvga tayinlangani xususida xabar beradi.