Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

1. Mavzu: Topografiya va kartografiya asoslari fanining maqsadi, mazmuni, 
predmeti va vazifalari. 
 
 
Reja: 
 
1.
 
Topografiya
 
fanining maqsadi, mazmuni, predmeti va vazifasi. 
2.
 
Kartografik  fanlar  va  ularning  matematika,  geodeziya,  geografiya, 
geomorfologiya, statistika va boshqa bir qancha fanlar bilan aloqasi. 
3.
 
Fanni  geografik  fanlar  tizimida  va  geografiya  yo‘nalishi  bakalavrlarini 
tayyorlashda tutgan o‘rni. 
 
Topografiya fanining maqsadi, mazmuni, predmeti va vazifasi. 
Umumiy  ta’lim  maktablarida  topografik  va  kartografik  bilimlarni 
o‘rgatishga  katta  e’tibor  berilmoqda.  Masalan,  V—VII
 
sinflarda  geografiya 
programmasining  topografiya  va  kartografiyaga  tegishli  mavzulari  alohida 
bo‘lim  sifatida  o‘rganiladi,  undan  tashqari,  har  bir  mavzu  oxirida  karta  bilan 
bajariladigan mashqlar berilgan. 
Geografiya  qaysi  sinfda  o‘qitilmasin,  uning  deyarli  har  bir  mavzusiga 
mos  holda  mavzuli  kartalari,  darslik  va  boshqa  kitoblardagi  oq-qora  kartalar 
beriladi,  shu  bilan  bir  qatorda  har  bir  sinf  uchun  (IV  sinfdan  IX  sinfgacha) 
geografik  atlaslar  va  tarixiy atlaslar nashr qilinganki, ularni o‘qib tushunish va 
foydalanish  uchun  topografiya  va  kartografiya  fanlarini  yanada  chuqurroq 
bilish  taqozo  qilinadi.  Ma’lumki,  hozirgi  vaqtda  kishilarning  kundalik  hayoti 
va  faoliyatida  kartaning  ahamiyati  katta.  Birorta  geografik  tadqiqot  kartasiz 

---

bo‘lmaydi.  Undan  tashqari,  hech  bir  ilmiy  asar  yoki  darslik  yer  yuzasidagi 
voqea  hodisalarning  hududlar  bo‘yicha  tarqalishini  kartadagidek  ko‘rgazmali 
qilib yaqqol ko‘rsata olmaydi. 
Karta  biz  o‘rganib;  qolgan  “ko‘rgazmali  o‘quv  quroli”gina  emas, 
balki  xilma-xil  voqea-hodisalar  haqida  ma’lumot  beradigan  mustaqil  bilim 
manbai  hamdir.  Geografik  kitoblarda  yer  yuzasi  so‘zlar  bilan  tasvirlanadi. 
Kartada esa maxsus belgi modellar yordamida chizma usullar bilan ko‘rsatiladi. 
Kartasiz geografiyani o‘rganib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham professor N.N. 
Baranskiy  “Geografiya,  karta  bilan  boshlanib,  karta  bilan  tamom  bo‘ladi” 
degan.  Geografik  kartalar  asosini  toografik  kartalar  tashkil  etadi.  Demak, 
birorta  hududning  geografik  kartasini  tuzish  uchun  avvalo  o‘sha  hududning 
topografik plani yoki kartasi tuziladi. 
Joyning  topografik  kartasini  tuzish  uchun  kartaning  negizi  bo‘lgan 
geodezik  asos  bo`lishi  zarur.  U  orqali  yerning  shakli,  kattaligi  va  boshqa 
o‘lchamlari aniqlanadi, so‘ng topografik kartaning asosi vujudga keladi, bu 
ba’zan  geodezik  asos  deb  ham  yuritiladi.  Topografiya  va  kartografiya 
fanlari  bir-biri  bilan  uzviy  bog’liq.  Geografik  kartaning  yuzaga  kelishida 
har  ikki  fan  ham  o‘z  hissasini  qo‘shadi,  shu  sababli  bu  fanlarning  tarmoqlari 
to‘g’risida qisqacha ma’lumot beramiz. 
Geodeziya 
(grekcha  geo-yer,  dio-o‘lchash  so‘zlaridan  olingan  bo‘lib, 
yerni o‘lchash demakdir) yerning shakli va kattaligini o‘lchash, yer yuzasida har 
xil  injenerlik,  loyihalash  ishlari