Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

 
Kartografik informatika va bibliografiya
 
Kartografik  informatika  atamasini  so`nggi  10-15  yil  ichida  kartograflar 
ko`p  qo`llamoqdalar.  Chunki  kartada  tabiatdagi  va  jamiyatdagi  ma’lum  bir 
vaqtdagi  ma’lumotlarni  yig`ib,  saqlab  kerakli  joyga  yetkazib  berish  imkoniyati 
juda  katta.  Karta  informatsiyani  faqat  saqlab  bermaydi,  uni  ko`rgazmali  shaklda 
tasvirlab,  voqea  va  jarayonlarni  bir-birlariga  o`zaro  borliqligini,  voqea  va 
jarayonlar  sodir  bo`lgan  vaqtini  ham  ko`rsatib  berish  qobiliyatiga  ega.  Shuning 
uchun  ham  bu  soha  juda  tezlik  bilan  fan  va  amaliyotda  maktabdan  tortib  davlat 
siyosati  darajasida  foydalanilmoqda.  Informatsiyani  o`zbekchasiga  ma’lumot 
atamasi sifatida ishlatish mumkin. Lekin u keng ma’noda ishlatiladi. Informatsiya 
so`zini  ikki  xil  ma’noda  ishlatish  mumkin,  birinchidan  bizni  o`rab  turgan  atrof 
muhit  to`g`risida  ma’lumot  beruvchi  deb  tushunilsa,  ikkinchidan  bu 
ma’lumotlarni  kerakli  joyga  yetkazib  beruvchi  manba  sifatida  ishlatish  ham 
mumkin. 

---

Informatsiya  almashish  jarayonini  kommunikatsiya  deb  ham  yuritiladi.  Bu 
jarayon  og`zaki  va  yozma  ravishda  yoki  texnik  vositalar  yordami  bilan  ham 
bajariladi. 
Informatsiya  sohasini  kartografiya  bilan  bog`lashda  ilmiy  informatikani 
ahamiyati  katta.  Chunki  kartada  tasvirlanadigan  hamma  mazmun  tabiat  va 
jamiyatdagi bo`ladigan voqea va hodisalar bilan borliqdir. 
Ilmiy  informatsiyani  tashkil  qilishda  saqlashda  va  uni  kerakli  joylarga 
yetkazib berishda avtomatik uskunalardan keng foydalanilmoqda. Hozirgi vaqtda 
informatika  ko`proq  inson  bilan  avtomatika  o`rtasida  munosabatlarni  yo`lga 
qo`yishdagi  imkoniyatlarini  o`rganib,  undan  fanlarni  turli  sohalarda  foydalanish 
yo`llari  ishlab  chiqilmoqda.  Ilmiy  informatsiyani  chizma  shaklda  ko`rgazmali 
qilib  berish  geografik  kartaga  yuklatilgan  desak  xato  qilmaymiz.  Kartada  voqea 
va hodisalarni geografik joylanishini, tarkibini, miqdorini va sifatini maxsus belgi 
– modellar  yordamida tushunarli qilib  yetkaziladi. Unda vaqt bilan birga makon 
ham bog`langan holda aks ettiriladi. 
Kartalarni  mavzusiga  qarab  informatsiya  ham  o`zgarib  borishi  mumkin. 
Masalan,  geologik,  tuproq,  o`simlik,  iqtisodiy  va  hokazolar.  Topografik 
kartalardan  Yer  yuzasi  to`g`risida  va  undagi  tabiiy  va  antropogen  ma’lumotlar 
to`g`risida informatsiya olish mumkin. 
Kartalar orqali beriladigan informatsiya serqirrali bo`lib, uning mazmuniga 
qarab  foydalanish  tomonlari  ham  xilma-xildir.  Kartalarni  tasmalarga  yozib  olib, 
keng  ommaga  tarqatish  yo`llari  ishlab  chiqilib  elektron  karta  va  elektron  atlaslar 
tariqasida  ham  foydalanilmoqda.  Hozirgi  vaqtda  kartalar  orqali  beriladigan 
ma’lumotlarni  kartografik  yo`l  bilan  berilgan  informatsiya  deb  yuritilib,  karta 
tuzishda  ishlatiladigan  hamma  ma’lumotlarni  ham  kartografik  informatsiya  deb 
yuritilmoqda.  Bunda  dalada  s’yomka  yo`li  bilan  yaratilgan  kartalar,  qo`lyozma 
manbalar har xil fotografik (aero va kosmik) ma’lumotlar ham e’tiborga olinadi. 
Informatsiyani  yana  bir  shakli  bibliografiya  deb  yuritilib,  ilmiy
 
va  amaliy 
ahamiyatga  ega.  Uning  asosiy  vazifasi  nashr  qilingan  ma’lumotlarni  o`quvchilar 
uchun maqsadga muvofiq ravishda o`z vaqtida yetkazib berishdan iborat. 
Kartografik  bibliografiya  informatsiyaning  bir  sohasi  bo`lib,  unda  nashr 
qilingan  karta  va  atlaslarni  hamda  kartografik  adabiyotlarni  ro`yxatga  olish  va 
ularni chop etib, nashr qilganligi to`g`risida batafsil ma’lumot beriladi.