Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

birinchidan
  -  ob'ektlarni  turini  ko`rsatadi  (quduq,  shosse,  botqoqlik  va  b.)  va 
ularni  ayrim  miqdor  va  (yoki)  sifat  tavsiflarini  (masalan,  quduqdan  ma'lum 
vaqtda  olinadigan  suv  miqdorini,  shosse  qatnov  qismining  eni  va  ustiga 
yotqizilgan  materialning  turi,  botqoqning  yurib  o`tishga  yaroqligi; 
ikkinchidan
  - 
ob'ektni  fazoviy  holatini  aniqlaydi,  ushbu  ob'ektlarning  planli  o`lchamlarini  va 
shakllarini,  yoki,  qisqasi  ularni  “fazosini”  modellashtiradi.  Ko`pincha  belgilar 
hodisani  vaqt  mobaynida  o`zgarishini  (shaharlarni  o`sishi,  daryolarni  toshishini 
va  h.k.),  ko`chib  yurishini  (ekspeditsiyalarni  marshurutini,  siklonlarning 
trayektoriyasini) va boshqa jarayonlarni aks ettiradi. 
Xaritalarda 
belgilarning 
hammasi 
jamuljam 
bo`lib 
ancha 
keng 
funksiyalarni  bajaradilar.  Ular  ob'ektlarni  o`zaro  uyg`unligini  va  aloqadorligini 
ko`rsatadi,  hodisalarni  fazoviy  obrazlarini  shakllantiradilar,  ularni  joylanishidagi 
qonuniyatlarni  va  xususiyatlarini  aniqlash  imkonini  beradilar.  Natijada  xaritani 
alohida  belgilarda  mujassamlashgan  informatsiyalar  yig`indisidan  ortiq  bo`lgan 
yangi  bilimlar  beradi.  Bundan  tashqari  belgilarni  guruhlarga  ajratish  hodisalarni 
holati,  differensiatsiyasi,  o`zaro  bir-biriga  ta'siri  va  vaqt  mobaynida  o`zgarishini 
fazoviy tavsiflash uchun keng imkoniyat ochadi. 
Qadimgi  xaritalarda  voqea  va  hodisalar  perspektiv  suratlar  bilan 
ko`rsatilgan. Bunday suratli rasmlar alohida izohlarsiz ham tushunarli bo`lgan.  

---

Dastlabki 
vaqtlarda 
alohida  ob'ektlarni  suratlari 
individual  bo`lgan.  Masalan, 
shaharlarni  planida  diqqatga 
sazovor 
binolarni 
arxitekturasini  aks  ettirishga 
harakat 
qilganlar. 
Keyinchalik 
perspektiv 
suratlar, 
ayniqsa 
mayda 
masshtabli 
xaritalarda, 
o`zlarini 
individualliligini 
yo`qota  boshlaganlar  va  ular 
o`xshash 
ob'ektlar 
uchun 
umumiy  qilib  bajariladigan  bo`ldilar.  Masalan,  alohida  guruh  manzilgohlar 
(qishloqlar,  posyolkalar,  shaharlar,  qal'alar  va  sh.k.)  uchun  o`zlarining  alohila 
qabul  qilingan  perspektiv  belgilaridan  foydalaniladigan  bo`lindi.  Mana  shu  fakt 
individual  tavsiflardan  turdosh  tushunchalarga  o`tish  kartografik  belgilarni 
kiritilishini anglatdi, qaysiki ularni tushunmoqlik uchun ularni izohlab (sharhlab) 
berish zarurati tug`ildi. 
Joyni  perspektiv  tasvirlash  (Seleziya  xaritasini  bir  qismi,  Martin  Xelvich, 
1561 y). 
Taxminan  XVIII  asrni  o`rtalaridan  boshlab,  xaritalar  masofalar  va 
maydonlarni  aniq  o`lchash  uchun  qo`llanila  boshlagandan  keyin,  shuningdek 
armiya  ehtiyojlari  uchun  aholi  punktlarini,  o`rmonlarning  va  boshqa  shu  kabi 
ob'ektlarning  ko`rinishini  (konturini)  aniq  tasvirlash  zarurati  tug`ilganidan 
boshlab  perspektiv  belgilar  o`zlarini  o`rnini  predmetlarni  aniq  planli  tasvirlariga 
bo`shatib beradigan bo`ldilar. 
Xaritada  ob'ektlarni  planli  geometrik  xususiyatlarini  berish  nuqtai 
nazaridan  kelib  chiqib,  kartografik  shartli  belgilar  o`z  xususiyatlari  va 
vazifalariga ko`ra