Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o



Download 8,48 Mb.
Pdf ko'rish
bet168/199
Sana01.01.2022
Hajmi8,48 Mb.
#299601
1   ...   164   165   166   167   168   169   170   171   ...   199
Bog'liq
topografiya va kartografiya asoslari

 
 


Nazariy bilim va amaliy ko`nikmalarni mustahkamlash va nazorat uchun 
savollar: 
1. Generalizatsiya tushunchasiga ta’rif va tavsif bering.  
2. Generalizatsiyaga  ta'sir  etadigan  eng  asosiy  omillarni  ayting  va  ularni 
muayyan misollar bilan sharhlab bering. 
3. Generalizatsiyani asosiy turlarini izohlang.  
4. Har  xil  joylashgan  (tarqalgan,  yoyilgan)  hodisalarni  generalizatsiya 
qilishni tushuntiring.  
5. Senz nima? Unga misollar keltiring. 
 
21-Mavzu: Kartografik manbalar va geoinformatsion kartografiya  
Reja: 
1. Geoinformatsion kartografiya. 
2. Kartografik informatika va bibliografiya. 
3. Kartografik bibiliografiya turlari. 
 
Geoinformatsion kartografiya 
Hozirgi vaqtda fanlar bir-birlari bilan o`zaro munosabatlar orqali bog`lanib 
yechimi  qiyin  bo`lgan  muammolarni  hal  qilishda  katta  muvaffaqiyatlarga 
erishilmoqda.  Natijada,  fanlar  ichida  yangi  fanlar,  yangi  sohalar  vujudga 
kelmoqda. So`nggi vaqtda kartografiyada yangi mavzuli kartalar (resurs kartalari, 
ekologik kartalar, kadastr kartalar va b. kartalar) yaratish zaruriyati tug`ilmoqda.  
Hozir  informatika  (ma’lumotlar  majmuasi)  jamiyatimizning  barcha 
jabhalariga, jumladan kartografiya sohasiga ham kirib bormoqda. 
Yer  haqidagi  fanlarda  informatikaning  qo`llanishi  maxsus  yo`nalish  – 
geoinformatika sohasini keltirib chiqaradi.  
Geoinformatsiyani  prof.  A.M.  Berlyant  shunday  ta’riflaydi.  U  geosistema 
strukturasini,  bog`liqlikni,  dinamikasini  (o`zgarishini,  zamon  va  makon  bilan 
bog`liqligini) kompyuterda modellashtirish yo`li bilan o`rganuvchi ilmiy sohadir. 
Bu  soha  faqat  geosistemada  emas  texnologiyada  va  ishlab  chiqarishda  ham 
ishlatilmoqda.  GIS  (Geografik  informatsiya  sistemasi)  avtomatlashtirilgan 
apparat 
sistemasi 
bo`lib, 
makon 
ila 
zamon 
koordinatsiyalashtirilgan 
geoinformatsiyani  yig`uvchi,  ishlov  beruvchi,  saqlovchi,  tasvirlab  beruvchi  va 
tarqatuvchi ilmiy sohadir.  
GIS  jamiyatni  hududiy  tashkil  qilish  va  atrof  muhitni  boshqarishda  ularni 
tahlil  qilish  baholash,  bashorat  qilish  va  inventarizatsiya  qilishning  ilmiy  va 
amaliy  yechimini  topish  uchun  xizmat  qiladi.  GIS  asosini  avtomatik  kartografik 
sistema  tashkil  qilib,  asosan  informatsiya  manbai  va  hududlarning  kartografik 
tasviri hisoblanadi.  
GIS dagi “geografiya” so`zi bu yerda “makon” yoki “hudud” tushunchasida 
emas balki tadqiqotni sistemaligi va majmualigi (kompleksnost) dadir. 
Dastlabki  GIS  60-yillarning  o`rtalarida  Kanada  va  AQShda  tashkil 
qilingan.  Hozirgi  vaqtda  sanoati  rivojlangan  mamalakatlarda  minglab  GIS 
sistemasi iqtisodiyotda, siyosatda, ekologiya sohasida, tabiiy resurslardan oqilona 
foydalanishda,  tabiatni  muhofaza  qilishda,  kadastrlashda,  fan  va  ta’lim  sohasida 
foydalanilmoqda. GIS global, regional milliy va mahalliy masalalarni hal qilishda 


foydalanilmoqda.  GIS  orqali  kartalar,  aerokosmik  suratlar,  statistik,  kadastr, 
gidrometeorologik  va  ekspeditsion  ma’lumotlar  yig`ilib,  kerakli  joyda 
foydalanish mumkin. GIS ni tashkil qilishda xalqaro tashkilotlar (BMT, YuNEP) 
va  boshqalar  davlat  muassasalari,  vazirliklar,  kartografik,  geologik,  yer  kadastri 
tashkilotlari,  statistik  tashkilotlar  xususiy  firmalar,  ilmiy  tadqiqot  institutlari  va 
universitetlar  qatnashmoqda.  GIS  ishlab  chiqarishda  yirik  hajmda  moliya,  pul 
xarajatlarni hisoblashda foydalanilmoqda. Undan tashqari har xil sohalar bo`yicha 
geoinformatsiya  infrastrukturalari  tashkil  qilinib  telekommunikatsiya  tarmoqlari 
bilan bog`lanmoqda. 
Geoinformatsiyali  kartografiyalash  –  kartografiyani  bir  tarmog`i  bo`lib, 
geosistemani modeli bo`lgan kartalarni avtomatik ravishda tuzish va foydalanish, 
GIS  texnologiyasi  va  geografik  (geologik,  ekologik,  ijtimoiy-iqtisodiy  va 
boshqalar)  bilimlar  asosida  o`rganib  undan  foydalanishdir  deb  ta’rif  beradi  prof. 
A.M.Berlyant.  Demak  “Kartografik  informatika”  kartografiyaning  maxsus  bir 
ilmiy  sohasi  bo`lib,  kartografik  asarlar  va  manbalar  to`g`risida  ma’lumot 
yig`ishni,  saqlashni  va  kerakli  tashkilotlarga  yetkazib  berish  yo`llarini  ishlab 
chiqadigan va o`rgatadigan yirik sohadir. 
Dastlabki “geoinformatika”ni fan sifatida kartografiyaga taklif qilgan olim 
prof. 
N.Serbenyuk 
hisoblanadi. 
Umuman 
olganda, 
hozirgi 
kunda 
geoinformatikani  fan,  texnika  va  ishlab  chiqarishni  o`z  ichiga  olgan  bir  butun 
sistema desa bo`ladi. 
GIS  sistemasi  asosida  1993  yilda  Qora  dengiz  chuqur  va  mukammal 
o`ganilib,  Bolgariya,  Gruziya,  Rossiya,  Ruminiya,  Turkiya  va  Ukraina 
mamlakatlarining  kelishuviga  asosan,  GIS  programmasi  ishlab  chiqildi  va  shu 
asosda ish olib borilib, 1999 yilda  tugatildi. Natijada, Qora dengiz bo`yicha juda 
zarur  bo`lgan  ma’lumotlar  olinib,  kerakli  joylarda  foydalanish  imkoniyati 
yaratildi.  Respublikamizda  ham  GIS  sistemasi  bilan  yechimini  topish  mumkin 
bo`lgan  muammolar  yetarli  bo`lib,  ularni  ba’zilarini,  masalan,  Orol  dengizi,  Yer 
kadastri,  suv  resurslari  bo`yicha  GIS  ni  tatbiq  qilish  maqsadga  muvofiq  deb 
hisoblaymiz.

Download 8,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   164   165   166   167   168   169   170   171   ...   199




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish