Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti biologiyaning kontseptual asoslari

Tuxum hujayra (oon - yunon., ovum - lot. tuxum) hamma hayvonlarda nisbatan yirik hujayra hisoblanib,ko`pincha yumaloq shaklga ega, o`zak, o`zakcha organellalar va ko`p miqdorda sitoplazmasi bor (13-rasm). Tuxum hujayra sitoplazmasida oqsil tabiatli kiritma - sariq modda uchraydi va bu moddaning miqdoriga asoslanib tuxum hujayralar klassifikatsiya qilinadi. Sariq moddasi kam tuxum hujayralar - oligoletsital (oligos-kam, lecithos-sariq modda), sariq moddasi o`rtacha miqdordagi tuxum hujayralar - mezoletsital (mesos-o`rtacha) va sariq moddasi ko`p tuxum hujayralar - poliletsital (polys-ko`p) tuxum hujayralar farq qilinadi.
Sariq moddaning sitoplazmada joyla-shishiga ko`ra, izoletsital yoki go-moletsital (isos, homos - bir xil, o`xshash) tuxumlar (bunga oligoletsital tuxumlar misol bo`ladi), teloletsital (telos - oxiri) tuxum-lar (bunga mezo- va poliletsital tuxumlar misol bo`ladi) va sentroletsital (ayrim hasharotlar tuxumi) tuxumlar uchraydi. Izoletsital tuxumlarda sariq modda sitoplazmada bir tekis tarqalgan, teloletsital tuxumlarda qutblardan biriga, sentroletsital tuxumlarda esa markazga to`plangan bo`ladi.
Tuxum hujayralarning bir yoki bir necha pardasi bo`lib eng birinchisi xususiy parda yoki birlamchi parda deyiladi. Birlamchi parda tuxum hujayra sitoplazmasi (tuxum hujayra moddasi) hisobiga hosil bo`lgan. Bu parda barcha hayvonlar tuxum hujayralariga xos bo`lib, vitellin parda deyiladi.
Ikkilamchi pardalar tuxumdonning tuxum hujayrani o`rab turuvchi hujayralari - follikulyar hujayralar hisobiga hosil bo`ladi. Bu pardalar tuxum hujayra o`sayotgan va rivojlanayotganda unga oziq moddalar etkazib berish uchun xizmat qiladi. Sut emizuvcxilar tuxumining yaltiroq pardasi (zona pellucida) va nurli toji (corona radiata) ikkilamchi pardalardir. Nurli tojni parda hisoblamasa ham bo`ladi, chunki u follikulyar hujayralardan iborat. Yaltiroq pardaning ichki qismi neytral, tashqi qismi kislotali mukopolisaxaridlarga boy.