Navoiy davlat pedagogika instituti magistratura bo`limi o`zbek tili va adabiyoti mutaxassisligi

Nido  –  murojaat,  o‘ksinish,  gina  ,  xayrixohlik  ma`nolari  ifodalovchi  poetik 

vosita.    Mohir  ijodkor  ,ayniqsa  osmon  jismlari  bilan  bog`liq  turli  bu  san`at 

na`munalarini yaratgan: 

   Oy, nuringni yig`ishtirib ol, 

 

 

  Qora pardangni tashla yuzingga, tun 

 

 

   Men yorim-la vidolashgani keldim.  ( T 7-bet) 

Badiiy adabiyotda oy obrazi juda  mo‘l  ishlatilgan, boisi oy shoirlarning ilhom 

parilarni chorlaydi, oshiqlarning dil iztiroblariga hamdam va dardkash hisoblanadi. 

Mazkur  misrada  tashxis  san`atidan  mohirlik  bilan  foydalangan  shoir  tun  va  oy 

---

 

74 

misolida  buni  dalillab  beradi.  Qadimda  ayollarimizga  xos  bo‘lgan  yuziga  parda 

tashlash  hodisasini  oyga  ko‘chirib  tashxis  san`atini  vujudga  keltirgan,  shuning 

bilan  birga  husni  ta`lil  yani  “chiroyli  dalillash  ”  san`atida  han  ustalik  bilan 

foydalangan.    Mazkur  o‘rinda  oy  hamda  tunga  murojaat  mavjuligi  bois  nido 

sa`nati shakllangan. 

 

 

Nola aylab Semurg` dedi: E, bedor, 

Chorlar seni biru borim. Bor, ishon! 

 

 

Sen fano vodiysi, Haq qoshiga bor, 

 

 

Yer-u osmon cho‘kmakdadur benishon. 

 

 

 

 

 

 

 

 

(T. 2-bet) 

Shoirning  “Tavba”  deb  nomlangan  she`ri  falsafiy  fiklar  bilan  birga    she`riy 

san`atlarning  ajoyib  na`munalariga  boy  desak  yanglishmagan  bo‘lamiz. 

To‘rlikning birinchi misrasida  Semurg` afsonaviy qushining nomi qo‘llanib talmih 

san`ati  vujudga  keltirilgan.  Semurg`  -  sharq  xalqlari  og`zaki  poetik  ijodida 

afsonaviy qush. Semurg` qushining so‘zlashi badiiy adabiyotda jonsiz narsalarni va 

hayvonlarni  so‘zlashidan  vujudga  keladigan  she`riy  san`at  –  intoqni  yuzaga 

keltirgan.    Shu  misraning  o‘zida  “E,  bedorlar”  murojaati  mavjud  bo‘lib,  bu  nido 

she`riy  san`atini  shakllantiradi.  Ikkinchi  misrada  borim    va  bor  so‘zlari  ishtiqoq 

san`atini  yuzaga  keltirgan.  Yer  va  osmon  so‘zlari  zid  ma`noli  so‘z  bo‘lib,  mazkur 

bandda tazod san`atini shakllantirgan.  

 

 

Aytgil nechun bunchalar qiziq, 

 

 

Eski jahon, bu eski jahon. 

 

 

Bir she`r kerak non kabi issiq, 

 

 

Menga bir she`r kerak, ey mezbon. 

 

 

 

 

 

 

 

(T. 3-bet)    

---

 

75 

Quyida  keltirilgan  bandda  shoir  o‘zidagi  ichki  kechinmalarni  aks  ettirishda 

turli  xil  badiiy  san`atlar  va  badiiy  tasvir  vositalaridan  ustalik  bilan  foydalangan. 

 

Ikkinchi  misrada eski jahon birikuvini takror qo‘llab takrir san`atini yuzaga 

keltirgan va bu orqali shoir fikrini kuchaytirgan va emotsionallikni oshirgan. Ayni 

takrir san`atini uchinchi va to‘rtinchi misralarda qo‘llagan (bir she`r kerak) va 

shoirlik  mashaqqati  hamda    ularning  dunyosini  aks  ettirishda  mohirlik  bilan 

foydalangan.  She`rni  issiq  nonga  o‘xshatishi  esa  tashbih  san`atini  yuzaga 

keltirgan.  Buni  yuzaga  keltiruvchi  vosita  kabi  o‘xshatish  so‘zidir.  Mezbonga 

murojaat qilish orqali nido san`atini  yuzaga keltirgan.  

Daryo mavjlariga yozilmish g`azal, 

Maysalar egilib o‘qiydir kitob. 

Shodlanib xandalar otar bir lahza, 

Bir lahza oh tortib qo‘yadir oftob. 

 

 

 

 

 

 

(T. 4-bet) 

Badiiy  adabiyotda  hissiy  kechinmalarni  ifodalashda  she`riy  san`atlar  eng 

yaxshi  vositadir.  Mazkur  bandda  shoir  tashxisning  go‘zal  na`munasini  yaratgan.