Navoiy davlat pedagogika instituti «ijtimoiy fanlar» kafedrasi

Falsafa tarixi va nazariyasi fanidan glossariy.


Fasafa—yunoncha phileo—sevaman,Sophia—donolik degan ma’noni anglatadi. Insoniyat tarixidagi eng qadimgi ilmlardan biri. Olam va uning yashashi, rivojlanishi va taraqqiyoti hayot va inson uumrning mohyati, borliq va yo’qlik kabi ko’plab mummolar naqida baxs yuritadigan fan.
Dunyoqarash – Inson o’zii va dunyoni zaruriy ravishda anglashi unga baho berishi, xulosa chiqarishi bo’lib, dunyoni inson ongidagi o’ziga xos in’ikosidir.Insonning o’ziga va uni qurshab turgan borliqqa bo’lgan munosabatlarini ifodalaydigan ko’nikmalari, malakalari, bilimlari hamda dunyoni amaliy va nazariy o’zlashtirish hamdir.
Mif--- yunoncha mifhos so’zidan olingan bo’lib, afsona, rivoyat, hikoyat kabi ma’nolarni anglatadi.Ibtidoiy davr kishilari ongi va tushunchasida inson, tabiat, jamiyat va koinotning paydo bo’lishi bilan boq’liq voqialar, shuningdek, tabiat va jamiyat xodisalariningaks etishidir.
Din--- arabcha—ishonch, ishonmoq demakdir. Borliqni yaratuvchi va boshqaruvshi, adolatning yuksak namunasi, moddiy olamga xos bo’lmagan va ayni vaqtda barkamollikning oliy ko’rinishi sifatida tushiniluvchi oly mavjudodga, ya’ni xudoga nisbatan munosabat, tasavvur, urf –odat va marasimlar majmuidir.
Yahudiylik dini---- Yahudiylarning milliy mafkurasi. Bu din, asosan yahudiy millatiga mansub kishilar o’rtasida yoyilgan bo’lib, eramizdan avvalgi ikki minginchi yillar boshida Falastinda vujudga kelgan »Zabur»,» Tavrot» kabi muqaddas kitoblar bu dinningasosiy manbalaridan hisoblanadi.
Veda---Vedalar miloddan bir yarim ming yil oldin yozilgan bo’lib, mutaassib dindor hindi uchun oliy muqaddas ilm va bashorat kitobidir Hindular Vedani oliy tangri Braxma tomonidan aytilgan so’zlar deb biladi Vidada nindularning qadimgi tarixi, iqtisodiyoti, dini falsafasi, axloq va nafosatiga oid fikrlar aks etgan. Vedalar bizgacha to’rtta to’plam chaklida yetib kelgan.Bular- «Regveda», «Samaveda», «Yajurveda», «Adxarvavedadir».
Lao-Szi- Uning ta’limotiga ko’ra, olam, jamiyat va inson hayoti Dao qonuniga bo’ysunmoq’I lozim. Daosizm ta’limoti ana shi tariqa chak;llangan. Dao qonuni- tabiatning yashash qonunidir, undagi rang baranglik kurashi va uyq’unligi abadiyligining e’tirof etilishidir. Bu qonunga ko’ra, olamning asosini tashkil etuvchi Si-ya’ni bechta unsure- Olov,suv, havo, yer va yoq’och yoki metal olamdagi barcha jismlar aosini tashkil etadihamda ularni yuzaga kelishini ta’minlaydi