Navoiy davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti fizika va astronomiya o

Dars turi: Aralash
Dars o‘tish metodi: “Debat” metodi, “fikrlay olasanmi” o‘yini
Darsning jihozi: Darslik, tarqatma materiallar
Darsning rejasi:
I. Tashkiliy qism.

• 
  Salomlashish.
  
• 
  Davomatni aniqlash.
  
• 
  O‘quvchilarni dars mavzusi bilan tanishtirish
  

II. O‘tilgan mavzuni takrorlash.

“Fikrlay olasanmi” o‘yini

Harflar o‘rnini shunday almashtirinki natijada mavzuga oid atama kelib chiqsin.

i

r

o

a

d

i

f

k

n

t

s

a

j

p

a

n

a

r

Javobi: difraksion panjara.
Yangi mavzu bayoni
Kerakli asbob va qurilmalar: Lazer yorug‘lik manbai difraksion panjara ekran va lineyka.
Ishning maqsadi:Lazir yordamida qizil nurning tulqin uzunligini aniqlash
Nazariy qism
Asrimizning 50-yillarida N.G. Basov, A.I. Proxorov va AQSh lik Ch. Tauns tomonidan odatdagi nurlanishlardan ba’zi xususiyatlari bilan farq qiladigan nurlanish kashf etildi, u lazer deb yuritiladi.
1. Lazer nurlanishi o‘ta monoxromatik , bunda modda atomlari birq'biriga muvovfiqlashgan nurlanadi, shuning uchun tulqin fazasi tartibsiz o‘zgarishlariga duch kelmaydi ya’ni kogerent bo‘ladi.
2. Lazer nurlanishi juda ingichka (tarkalish burchagi 10-5 radian) dasta hosil qiladi.
3. Lazer eng kuchli yorug‘lik manbaidir spektrni tor intervalida qisqa muddatda (10^-11 sek) nurlanish quvvati 10¹²÷10¹³ Vt/sm² ga yetadi, xolbuki kuyosh nurlanishining quvvati atigi 7·10³ Vt/sm² ga etadi.


Lazerni ishlash prinstipi
Ma’lumki modda atmlaridan va molekulalardan tuzilgan. Modda atom-molekulalari xar xil energetik xolatlarga ega, odatdagi sharoitda ular kuyi energetik xolatda bulsada (asosiy energetik satx). Modda orkali yorug‘lik utganda energiya yutiladi natijada atom yuqori energetik xolatga utadi.
Buxolat uygongan xolat deb yuritiladi. NeI, Ne II. (1-rasm. a).
Ba’zi modda atomlarida bunday energetik xolat bir necha bo‘lib, ular energiyasi va atomni shu energetik xolatda "Yashash vaqti" bilan farq qiladi. Atomlar yuqori uyg‘ongan xolatda 10^-8 sek, oraliq uyg‘ongan esa, nisbatan uzoq (10^-3sek) yashaydi. Energiya yutish protsessida oralik xolatda tuplanib kolgan atomlar impulslanib dastlabki asosiy xolatga qaytib, katta energiya zichligiga ega bo‘lgan lazer nurlanishi xosil qiladi.
Lazer nurlanishini geley-neon gazida hosil qilish uchun uyg‘onish energiyasini issiqlik harakati tuqnashuvlarida qatnasha oladigan atomlardan foydalinadi(1-rasm.b).
T-trubkadagi geliy atomlari (porstial bosimi 1 mm. sim. ust)
E-elektrodlarga U - kuchlanish berish tufayli tezlatilgan elektronlar bilan tuknashib He 1-satxga o‘tadi. Neon atomlarining II, IV satxga utishiga mos keladigan nurlanish infrakizil (λ =11525 A⁰) nurlar bo‘lib, uni energiyasi uzaro parallel joylashagan L₁ va L₂ maxsus yasalgan kuzgudan qaytishi tufayli gazni qizdirish uchun sarflanadi. Neon atomining IV-III satxga o‘tishiga mos nurlanish lazer nurlinishi (λ =6000 A⁰) bulib, u uzi uchun tiniq bo‘lgan va kuzgudan o‘tib trubkani K₁ kvarst uchidan chiqib tarqaladi.

asosiy energetik sath

a) b)

L₁ va L₂ birin ketin almashinib keladigan qalinligi λ /4 ga teng bo‘lgan bir necha oltingugurtli rux va ftorli magniy katlami purkalgan kvarst plastinkadan iborat bo‘lib, infrakizil nurlarni yaxshi kaytaradi.

Lazer nurlarini tulkin uzunligini aniqlash uchun difrakstion panjaradan foydalaniladi. Difrakstion panjaraga tushayotgan nurlanish difraksiya tufayli ekranda kora yorug‘ yullar xosil qiladi (2-rasm. a).
Agar a va в lar orasidagi masofalar tajribada mm xisobida aniq ulchangan bulsa, difrakstion maksimum shartiga muvofik tulkin uzunligi (λ) ni hisoblash mumkin.
(1)
Bu yerda d-panjara doimiysi bo‘lib 0,01 mm ga teng k-spektr tartibi bulib, 0,1,2,...butun sonlardir.
(2)
1 va 2- ifodadan
(3)