Navoiy davlat konchilik instituti

 
Mavzu: 
Ishlab chiqarilayotgan energiyani nazorat qilishda elektr o‗lchov asboblarini 
qo‗llanilishi. 
Reja: 
1.
 
Energotejamkorlikni intellektual boshqarish qurilmalari 
 
2.
 
Elektr o‟lchov asboblar shartli belgilari. 
 
Tarixdan  energiya  nisbatan 
q
immat
  bo‗lmagan.  Elektr  energiyani  effektiv  ishlatishda 
bosh
q
arish
  tizimi  muximligi  ikkilamchi  darajali  bo‗lgan,  shuning  uchun  konstruktiv  va 
arxitektur  jixatdan  ko‗rib  chi
q
ilmaga
n.  Energiyani 
q
immat
  bo‗lmaganligi  va  keng 
tar
q
algan
 ommabopligi keskin i
q
tisodiy
 o‗sishgaolib keldi, ammo sarf xarajatlar va atrof-
muxitga ta‘siri kuchayib ketdi: ko‗mir yoqilg‗ilarni sarflari, atrof muxitga salbiy ta‘siri va 
boshqalar.  
Energetik  mustaqillik  va  qimmat  baxo  qog‗ozlar  xaqida  qonunni  2007,  qo‗shma 
shtatlarida  elektr  tarmoqlrni  aqilli  tarmoq  -XIII  o‗z  yo‗lida  erishish  va  modernizatsiya 
qilishga olib keldi.  
Taxminan  2005  yildan  buyon  Intellektual  tizimlarga 
q
izi
q
ish
  juda  oshib  bordi.  Axborot 
kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) elektr tarmo
q
larini
 ishlatishni zamonaviylashtirish 
bo‗yicha  katta  imkoniyatlarni  yaratishini  tan  olish  energetik  sektorda  dekarbonlash 
realistik narxlarda amalga oshirilishi va samarali nazorat 
q
ilinishiga
 ishonch 
h
osil
 
q
ilindi
. 

---

Undan  tash
q
ari
  intellektul  tizimni  stimullash  zarurligiga  ishonch 
h
osil
 
q
ilishga
  yana  bir 
q
ator
  sabablar  oydinlashtirildi.
  Xizmat  ko‘rsatish  davrini  baholash  va  zanjirning 
imkoniyatlarini qiskarishi 
 
Jahonnnig  ko‗plab  qismida  (masalan  AQSH  va  Evropaning  ko‗plab  davlatlarida) 
energetika tizimi 1950 yillardan boshlab keskin kengaydi va o‗sha vaqtda ishga tushirilgan 
uzatish  va  taqsimlash  jihozlari  hozirgi  vaqtga  kelib  meyoriy  xizmat  ko‗rsatish 
muddatlarini o‗tab bo‗lganligi sababli ularni almashtirish talab etiladi. Energetik jihozlarni 
bunday  tartibda  alohida-alohida  almashtirish  katta  kapatal  mablag‗ni  talab  etishidan 
tashqari  ayrim  paytlarda  ular  ayni  paytda  ishlab  chiqariladimi  yoki  umuman  uni  ishlab 
chiqarish uchun mutaxassislar mavjudmi degan savollar tug‗iladi.  
Ko‗plab  davlatlarda 
h
avo
  liniyalarining  zanjirlari  or
q
ali
  o
q
uvchi
 
q
uvvatlar
  yuklamaning 
oshib  boriщi  yoki 
q
ayta
  tiklanuvchan  generatsiyaning  oshishi  bilan  ortib  boradi. 
SHusababli  o‗zlarining  quvvat  uzatish  chegaralarida  ishlayotgan  ayrim  liniyalar  orqali 
qo‗shimcha quvvatni uzatib bo‗lmaydi yoki ularga qayta tiklanuvchan generatsiyani ulab 
bo‗lmaydi.  Bunday  qiyinchiliklarni  bartaraf  etish  uchun  bunday  yuklanish  chegarasida 
ishlovchi liniyalarda uzatiluvchi quvvatni oshirmasdan quvvat uzatish uchun zahiraga ega 
bo‗lgan liniyalardan foydalanishni ta‘minlovchi intellektual tizim alohida ahamiyatga ega.  
Qizish bo‘yicha chegaralar 
 
Mavjud  uzatish  va  ta
q
simlash
  liniyalari  va  ji
h
ozlarida
 
q
izish
  bo‗yicha  chegaralar  ularda 
cheksiz  va
q
t
  davomida  uzatish  mumkin  bo‗lgan  eng  katta 
q
uvvat
  bilan  belgilanadi. 
Energetik  ji
h
oz
  or
q
ali
  o‗tuvchi  tok  uning 
q
izish
  gartlaridan  kelib  chi
q
ib
  ani
q
lanuvchi
 
tokdan  katta  bo‗lganda  u  o‗ta  darajada 
q
iziydi
  va  uning  izolyasiyasi  keskin 
q
uriydi
.  Bu 
ji
h
ozning
 ish davrini 
q
is
q
artiradi
 va shikastlanish xavfini oshiradi. 
H
avodag
ielektr uzatish 
liniyasining  tayanchlari  orasidagi  masofa  katta  bo‗lgan  joylarda  bunday  qizish  natijasida 
o‗tkazgichlarning kengayib  salqiligini  oshishi ularni  chalkashib qolish  yoki  ular bilan  er 
orasidagi masofani xavfli darajagacha kamayishiga olib kelishi mumkin.  
Ishlatish bo‘yicha chegaraviy shartlar 
 
Har  qanday  elektr  energetika  tizimi  ruhat  etilgan  holat  parametrlarida,  jumladan  ruxsat 
etilgan kuchlanish va chastotada ishlaydi. Parametrlarning chegaradan chiqib ketishi elektr 
jiishlash  muddatini  keskin  qisqarishiga,  ularning  shikastlarishiga,  tarmoqdagi  isroflarni 
keskin oshib ketishiga va shu kabi noma‘qul holatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bunday 
holatlarning oldini olish yoki bartaraf etishda intellektual tizim alohida o‗rinni egallaydi.  
Ta’minotning xavsizligi (uzluksizligi)
 Zamonaviy jamiyat yu
q
ori darajada ishonchli bo‘lgan 
elektr  ta’minotini  talab  etadi.  An’anaviy  ishonchlilikni  oshirish  usuli 
q
o‘shimcha 
q
urilmalarni ishga tushirishni vam os 
h
olda ko‘p mi
q
dorda kapital mabga
g‘
ni talab etadi. 
Intellektual  tizim  esa,  elektr  tarmo
q
ning  sxemasini  avtomatik  tarzda  optimal  tanlash  va 
ta’minlash 
h
isobiga bunday 
q
o‘shimcha mabla
g‘
ni bartaraf etadi.