Navoiy davlat konchilik instituti konchilik fakulteti «konchilik ishi» kafedrasi

 

Ruda yo’qotilishi va sifatsizlanishi. 

Rudani  yer  qa'ridan  sifatli  va  to’laroq  qazib  olish  darajasi  uning  yo’qotilishi  va 

sifatsizlanishi bilan baholanadi. Turli sabablarga ko’ra qayta qazib olinmaydigan yer ha'rida qolib 

ketadigan balans zahiraning qismi ruda yo’qotilishi deyiladi. Odatda qazib olingan rudaning sifati 

massivdagidan  ma'lum  miqdorda  past  bo’ladi,  ya'ni  qazib  olingan  ruda  massasidagi  foydali 

komponent  miqdori  massivdagidan  kam  bo’ladi.  Ruda  yo’qotilishi  birlik  ulushlari  yoki  foizlarda 

o’lchanadi, shu sababli yo’qotilish miqdoriy ko’rsatkich hisoblanadi. 

 Ruda  yo’qotilishi  umumrudnik,  massiv  va  ajratib  olingan  ruda  bo’yicha  ekspluatatsion 

yo’qotilishlarga bo’linadi. Kapital kon lahimlari atrofida, ularni saqlash maqsadida va yer yuzidagi 

turli ob'yektlarni shikastlanishidan muxofaza qilish uchun ular ostida qoldirilgan tseliklardagi ruda 

zahiralari umumrudnik ruda yo’qotilishini tashkil qiladi. 

Massivdagi ekspluatatsion ruda yo’qotilishi qazish bloklari ichida, kon-tayyorlov lahimlari 

(shtreklar, ko’tarmalar va h.k.) ni saqlash uchun ular atrofida qoldirilgan tseliklar, shuningdek, ruda 

tanasi  bilan  uni  o’rab  olgan  jinslar  kantaktida  qolib  ketadigan  ruda  zahiralaridan  iborat  bo’ladi. 

Ajratib  olingan  ruda  massasidagi  ekspluatatsion  ruda  yo’qotilishi  qazish  blokidagi  rudani  turli 

sabablarga ko’ra to’la tushirib olinmasligi tufayli sodir bo’ladi. 

Ruda sifatsizlanishi quyidagi sabablarga ko’ra sodir bo’ladi: 

-  blokdan  tushirib  olinadigan  rudani  massivdan  massasiga  aralashib  ketishi  oqhibatida 

ifloslanishi; 

-  turli sabablarga ko’ra foydali komponentga boy bo’lgan foydali qazilmani yo’qotilishi 

tufayli qazib olingan ruda massasining sifatsizlanishi; 

-  yer  osti  (shaxta)  suvlari  ta'sirida  ruda  tarkibidagi  foydali  komponentlarning 

(metallarning) erib ketishi natijasida ruda massasining sifatsizlanishi. 

Ruda  yo’qotilishi  va  uni  sifatsizlanishi  konchilik  korxonalarining  hisobot  ko’rsatkichi 

hisoblanadi va bu ko’rsatkichlarning katta bo’lishi rudnikka salbiy iqtisodiy ta'sir etadi. Chunki ruda 

yo’qotilishi va rudani qayta ishlash harajatlarini ko’payishiga olib keladi. Shu sababli ruda konlarini 

qazib olish va rudani qayta ishlaydigan korxonalarda ruda yo’qotilishi va sifatsizlanishi darajasini 

pasaytirish ularning samaradorligini oshirishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi.