Navoiy davlat konchilik instituti 2-kurs 15C-19tmj sirtqi bo'lim talabasi kuralov Uktamning oliy matematika fanidan mustaqil ishi korrelyatsion-regregritsion tahlil asoslari korrelyatsiya tushunchasining kelib chiqish tariqi va xossalari

KORRELYATSIYA (lot. correlatio — nisbat, munosabat) — 1) tushunchalar, narsalar, funksiyalar orasidagi oʻzaro bogʻliqlikni, oʻzaro moslikni, munosabatni bildiruvchi tushuncha;

(matematik statistikada) — qatʼiy funksional xarakterga ega boʻlmagan tasodifiy mikdorlar orasidagi ehtimoliy (statistik) bogʻlanish. Korrelyatsiyaning matematik kutilishlari M, va Ms hamda dispersiyalar D va Bs boʻlgan % va t tasodifiy miqdorlar orasidagi eng koʻp qoʻllaniladigan tafsiloti Korrelyatsiya koeffitsiyenti deb ataladi. Bu koʻrsatkich ushbu formula bilan aniqlanadi: K. koeffitsiyenti – 1 < g < 1 tengeizlikni qanoatlantiradi. Agar g^= O boʻlsa, u holda Ј; va t| mikdorlar korrelirlanmagan deyiladi; bogʻliqmas mikdorlar albatta korrelirlanmagan boʻladi (aksinchasi notoʻgʻri). Agar r?il = ±l boʻlsa, u holda t, va s orasida chiziqli bogʻliqlik mavjud boʻladi. Korrelyatsion analiz Korrelyatsiyaning matematik nazariyasiga asoslanadi.

Korrelyatsion va regression tahlillami q o’llash vaqtida, faktor tanlab olishda va ulardan modellarda foydalanishdagi asosiy qonun-qoidalar quyidagilardan iborat:

1. Faktorlami o ’rganish bilan qamrab olinadigan ro’yhat chegaralangan, faktorlari esa nazariy asoslangan bo’lishi lozim. 2. M odelga kiritilgan barcha faktorlar miqdor o ’zgarishlarga ega bo’lishi kerak.

3. Tadqiq qilinayotgan (o ’rganilayotgan) to’plam sifatli bir jinsli bo’lishi lozim.

4. Faktorlar o ’zaro funksional bog’lanmasliklari shart

. 5. Kelajakda faktorlar o ’zaro ta’sim i ekstrapolyatsiya qilish uchun modellardan foydalanilayotgan vaqtda xarakter jiddiy o ’zgarmasligi, statistik mustahkam b o’lishi lozim.

6. Regression tahlilda har bir faktoming (x) qiymatiga bir xil regressiya natijali alomat (u) taqsimoti normal yoki yaqin darajada m os kelishi lozim.

7. O ’rganilayotgan faktorlar tadqiqiy natija alomatli mantiqan davriy boMishi lozim.

8. Natijali alomatga jiddiy ta’sir ko’rsatadigan faqat muhim faktorlar ta’sirini ko’rib chiqish lozim.

9. Regressiyalar tenglamalariga kiritilgan faktorlar soni katta b o’lmasligi lozim. Chunki faktorlar sonining katta bo’lishi asosiy faktorlar - dalillardan diqqatni jalb etadi. Faktorlar soni kuzatishlar sonidan besh- olti marotaba kam bo’lishi kerak.

10. Regressiya tenglamalarining faktorlari- dalillari turli xil xatolar ta’sirida buzilishiga olib keladigan xatoliklar bo’lm asligi kerak. Faktor- dalillar o ’rtasida funksional yoki shunga yaqin bog’lanishlaming mavjudligi multikollinear borligini k o ’rsatadi. Multikollinear mavjuligi esa bu faktorlar natijali alomatlarining bir tomonga ta’sir etishidan dalolat beradi. M ultikollinear faktorlarini hisobga olganda regressiya o ’rta kvadratik tenglamasi oshib boradi. Shuning uchun faktorlarda multikollinear mavjud bo’lganda mantiqiy mulohazalarga amal qilib, ulardan birini o ’chirish lozim. Multikollinear mavjud bo’lganda normal tenglamalar sistemasi matritsasi noaniiq matritsaga aylanib koladi. Bu esa ulami xal qila olmaslikka olib keladi. 11. Kuzatish lar sonini oshirish uchun ulam ing makonda takrorlanishidan foydalanish mumkin emas. Makonda hodisalaming o ’zgarishi avtoregressiyani vujudga kelitirish mumkin. Avtoregressiya esa statistikadagi mavjud alomatlar o ’rtasilagi b og’lanishni ma’lum darajada buzadi. Shuning uchun k o’rsatkichlar dinamik qatorlarida regression bog’lanishni o ’rganish statistikadagi bog’lanishni o ’rganishdan tubdan fark qiladi.

12. Xar bir faktor- dalil bo’yicha normal taqsimotga ega bo’lishi shart emas. Bu regression tahlilni natijali, alomatli qiymat va tasodifsiz qiymatli faktolari alomatlar o ’rtasidagi bog’lanishni ifodalovchi sifatida ta’riflashdan kelib chiqadi.

13.Faktorli alomatlami natural birlikda ulchashda nisbiy qiymatlarga nisbatan ortiqroq k o ’rish lozim. N isbiy qiymatlar o ’rtasidagi korrelyatsiya regressiyasi tenglamasi parametrlar qiymati b og’lanish mazmunini buzishi mumkin.