Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

Fosfatli  jinslar  yoki  fosforitlar.  Bunday  jinslar  dengizlarning  sayoz  joylarida  biohimik  jarayonlar 

natijasida  paydo  bo‘ladi.  Ayniqsa,  qumtosh,  gil,  karbonatlar  ichida  R2O5  ning  miqdori  20  -  45%  ga  yetsa, 

ular fosforitlar deb ataladi. 

Organik  (cho’kindi)  tog  jinslari.  Dengiz  va  okeanlar  tubida  hayvon,  o‘simlik  hamda  halok  bo‘lgan 

organizmlar  qoldigining  to‘planishidan  organogen  jinslar  hosil  bo‘ladi.  organogen  jinslar  sergovak  bo‘lib, 

suvda eriydi, tashki  kuch ta'sirida siqiladi. Bu  guruhdagi  jinslarga kremniyli jinslar - diatomit, trepel, opoqa 

va  kaustobiolitlar  -  tosh  ko‘mir,  qo‘ngir  ko‘mir,  antrotsit,  ozokerit,  yonuvchi  slanetslar,  torf,  neft,  asfalt  va 

boshqalar kiradi.  

Diatomit  -  bo‘shroq  tsementlangan  diatom  suv  o‘tlaridan  tarkib  topgan,  sergovak,  oq,  och  ko‘lrang 

sargish  kremniyli  jins.  Har  doim  tarkibida  gil  loyqalari  uchraydi.  Kremniyning  miqdori  80  -95  %  ni  tashkil 

etadi.  

Tryepyel  tashqi  ko‘rinishidan  diatomitdan  uncha  farq  qilmaydigan,  oq,  och  kulrang  yoki  sarg‘ish  tusli, 

ko‘lda tez uqalanadigan, namni o‘ziga tez yo‘tuvchi kremniyli jins. Trepel yengil, tuproqsimon jins bo‘lib, gil 

zarralari bilan aralashgan opal mineralidan tarkib topgan. Hajmiy og‘irligi 250 - 1000 kgG`m3 . 

Opoka  trepelga  nisbatan  zich  va  qattiq,  och  hamda  to‘q  bo‘zrangli,  g‘ovakli  jins.  Tarkibi  asosan,  opal 

minerali zarrachalaridaan iborat bo‘lib, ba'zan bunga juda ko‘p qum kremniyli organizm qoldiqlari aralashgan 

bo‘ladi. 

Ko‘mir  tarkibidagi  uglerod  strukturasi  va  miqdoriga  ko‘ra  ko‘ngir  ko‘mir,  toshko‘mir  va  antratsitga 

bo‘linadi.  

Ko’ngir  ko’mir  tarkibida  69  %  karbon  bo‘lib,  qolgan  qismi  vodorod,  kislorod,  azotdan  iborat.  U 

tarkibida  o‘simlik  qoldiqlari  saqlangan  torfning  tosh  ko‘mirga  o‘tish  bosqichida  to‘planadi.  U  qo‘ngir-qora, 

qo‘ngir-jigarrang bo‘lib, yahshi maydalanadi. 

Toshko’mir  tarkibida  karbon  80%,  kislorod  13%,  vodorod  5%,  azotning  miqdori  juda  ham  kam. 

Tuzilishi zich, qo‘ngir ko‘mirga nisbatan qattiq, sirti moylangandek, yaltiraydi, rangi qora, qoramtir kulrang.  

Antratsit tarkibida 95 % karbon bo‘lib, qolgan qismi kislorod va vodoroddan iborat. Uning tarkibida azot 

juda oz bo‘ladi. toshko‘mirga nisbatan juda ham qattiq bo‘lib, tuzilishi zich va qat-qat,juda yaltiroqdir. Rangi 

qora bo‘lib, ko‘lga yo‘qmaydi. 

Nyeft-mutloq  himiyaviy  tarkibga  ega  bo‘lmagan  murakkab,  o‘ziga  hos  hidli  suyo‘qlik.  Neft  parafin, 

naftalin va aromatik qatoriga qiruvchi suyo‘q uglevodorodlarning aralashmasidan iborat. Bundan tashqari neft 

tarkibida  ozroq  oltingugurt,  azot,  neft  kislotasi,  suv  noorganik  moddalar  aralshmasi  ham  bo‘ladi.  u  sargish, 

yashil,  qo‘ngir  rangli  bo‘lib,  moyga  uhshab  yaltiraydi.  Neft  tabiatda  tarqalgan  hamma  geologik  davr 

yotqiziqlari ichida uchraydi. 

Asfalt  (tog  simolasi)  -  qo‘ngir-qora  rangli  bitumsimon  jins.  Himiyaviy  tarkibi  80%  karbon,  10% 

kisloraddan iborat. Zichligi 1 - 1,23 . Rangi qora bo‘lib, smoladik yaltiraydi, bitumning hidini beradi.