Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

Tayanch iboralar: Shamol, nurash, jins, sirt, gorizontal, chuqurlik, deflyatsiya, qum, tepalik, amplituda, 

qatlam,  eol,  muz,  parchalash,  relef,  denudatsiya,  akkumulyatsiya,  korroziya,  uyish,  silliqlanish,  barxanlar, 

dyupa, less, o‘zan, eroziya, jar, sel, oqim, bazis, regressive eroziya, chuqurlama, pekeplenar. 

  Daryo  soxillarida  o‘simlik  bo‘lmasa  shamolning  ishini  yaxshi  kuzatish  mumkin.  Shamol  ayniqsa 

cho‘llarda katta ishlarni bajaradi. Bu ish shundan iboratki, shamol  qumlarni surib ketib, xarsang va toshlarga 

olib  borib  uradi.  Qumlar  tog‘  jinsi  sirtiga  kelib  uriladi,  sirtning  yuzi  tekislanadi,  juyaklar,  chuqurliklar  va 

xatto ikkala tomoni bo‘sh joylar hosil bo‘ladi.  

Shamol tog‘ jinslarining buzilish maxsulotlarini bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirish ishini xam bajaradi. 

Shamol  faqat  gorizontal  satxlarni  shipirib  ketish  bilangina  chegaralanib  qolmay,  balki  mayda-mayda 

chuqirliklarga xam kirib, u yerdan tog‘ jinslarining nurash maxsulotlarini olib chiqib ketadi. Faqat mana shu 

―deflyatsiya‖ ishi natijasida cho‘l tog‘ jinslari batamom buziladi.  

Shamol  faqat  mayda  changlarnigina  uzoq  joyga  uchirib  keta  oladi.  Qumni  esa  yer  yuzasidan  bir  oz 

ko‘tarib  uchirib  ketadi  va  uzoq  joyga  bormay  qum  tepaliklar  ko‘rinishida  to‘playdi.  Qum  tepaliklar  faqat 

saxrolarda  va  dengiz  soxillarida,  shuning  dek  qisman  katta  daryolarning  buyida  xam  hosil  bo‘ladi. 

Qumtepaliklar  taqsimlashgan  xolda,  shamolga  perpendikulyar  joylashgan  bo‘lib,  ba'zan  ularning  balandligi 

120-130m ga yetadi. Ularning yillik siljish amplitudasi 20 m ga yetadi.  

Nurashdan hosil bo‘lgan maxsulotlarni ko‘chirishda ham shamol katta ish bajaradi. Doimo shamol bo‘lib 

turganda chang katta qatlamlar hosil qilishi mumkin. 

Umuman  shamol  ta'sirida  hosil  bo‘lgan  barcha  tog‘  jinslari  eol  (yunoncha  shamol  xudosi)  tog‘  jinslari 

deyiladi.  Shamol  suv  va  muzliklar  nurash  maxsulotlarini  bir  joydan  ikkinchi  joyga  ko‘chirish  bilangina 

chegaralanmay, balki ular tog‘ jinslarini mexanik ravishda parchalaydi va yer yuzasi relyefini o‘zgartiradi. Bu 

narsa geologiyada denudatsiya jarayoni deyiladi.        

Shamolning  geologik  ishi  asosan  mana  bulardan:  deflyatsiya  (uchirish),  akkumulyatsiya  (to‘planish)  va 

korroziya (uyish, silliqlanish)dan iborat.