|
1-jadval
Bioxilma-xillikning boyligi
№
|
Tiplar
|
Turlar soni
|
%
|
1
|
Baktriyalar
|
1942
|
7,19
|
2
|
Viruslar
|
200
|
0,7
|
3
|
Soda organizmlar
|
870
|
3,2
|
4
|
Yassi chuvalchanglar
|
300
|
1,1
|
5
|
Yumaloq chuvalchanglar
|
930
|
3,4
|
6
|
Mollyuskalar
|
140
|
0,5
|
7
|
Bo’g’imoyoqlilar
|
11300
|
41,8
|
8
|
Umurtqalilar
|
664
|
2,5
|
9
|
Suv o’tlari
|
2008
|
7,4
|
10
|
Yuqori o’simliklar
|
4146
4500
|
15,3
16,6
|
O’zbekiston asosiy tabiiy-hududiy majmuasi florasining
xilma-xilligi
2-jadval
Majmualar
|
Maydoni km2
|
%
|
Turlar soni
|
Cho’llar
|
Qumli cho’llar
Taqirlar
Shag’alli cho’llar
Sho’rxok cho’llar
|
9870
13185
1700
1310
|
22
29
4
3
|
320
400
566
304
|
Namlangan maydonlar
|
Daryo qayirlari va ko’llar
|
1541,3
|
3,5
|
285
|
Dashtlar
|
Tog’oldi yarim cho’l
Tog’ quruq dashtlari
|
459
365
|
1
0,7
|
1180
634
|
O’rmon-o’tloq dashtlar
|
Tog’ bargli o’rmon va butazorlar
Archazorlar
|
218
85,6
|
0,4
0,2
|
248
235
|
О‘zbekiston Respublikasi hududida 4,5 mingga yaqin yovvoyi о‘simlik va 2000 dan ziyod zamburug‘ turlari mavjud. Shundan 577 tasi dorivor, 103 turi bо‘yoqbop, 560 turi efir moyli о‘simliklar hisoblanadi. Ular orasida jiddiy muhofazaga muhtoj kо‘pgina kamyob, endem va relikt turlar ham bor. Bunday turlarning soni 400 ta atrofida bо‘lib, ular О‘zbekiston florasining 10-12 % ini tashkil etadi.
Aholining tabiatga notо‘g‘ri munosabati ham о‘simliklarning kamayib ketishiga sabab bо‘lmoqda. Ayniqsa, keyingi yillarda qizil lola, sallagul, shirach va shunga о‘xshash nafis gulli о‘simliklarning juda kamayib ketganligining guvohi bо‘lib turibmiz.
О‘simlik turlarini saqlash va muhofaza qilish uchun 1979 yilda О‘zbekiston “Qizil kitobi” ta’sis etildi. Qizil rang - xavfli, ta’qiqlovchi va ma’n qiluvchi ramziy ma’noni anglatadi. “Qizil kitob” nabotot olamining kamyob, yо‘qolib ketish xavfi ostidagi turlari haqida mukammal ma’lumot beradi. Uning vazifasi - jamoatchilik va davlat idoralarini tabiat muhofazasi masalasiga jalb etishdan va turlar genofondini saqlab qolishga kо‘maklashishdan iborat.
О‘zbekiston florasining yо‘qolib ketish xavfi ostida turgan 163 turi “Qizil kitob”ning 1984 yilgi nashriga kiritilgan. Shuni esda tutish kerakki, “Qizil kitob” ning birinchi jildi (tomi) hayvonlar bо‘yicha bо‘lib, 1983 yilda nashr qilingan. 1998 yilga kelib, О‘zbekiston “Qizil kitobi” ga kiritilgan о‘simlik turlarining soni 301 taga yetdi. 2009 yilda nashr etilgan О‘zbekiston Respublikasining «Qizil kitobi» ga esa 321 ta о‘simlik va 3 ta zamburug‘ turlari kiritilgan.
О‘simlik dunyosini muhofaza qilish jarayonida keng omma ishtirok etgan taqdirdagina ijobiy natijalarga ega bо‘lish mumkin. Shundagina, biz kelgusi avlodlar uchun nabotot olamining bebaho boyligini saqlab qoldirgan bо‘lamiz.
Esda tuting!
Flora lotincha “flora” - gullar, bahor va yoshlikning xudosi; о‘simlik turlarinnig majmui.
Bilib qо‘ygan yaxshi!
Botanika bog‘i 1950 yilda Toshkent shahrining shimoliy-g‘arbiy qismida tashkil etilgan. Uning asoschisi botanik F.N.Rusanov hisoblanadi. Bu yerda dunyoning turli mamlakatlardan keltirilgan daraxtlarni iqlimlashtirish, О‘rta Osiyoda noyob va yо‘qolib borayotgan о‘simlik turlarini saqlash, gulli о‘simliklarni iqlimlashtirish, tropik va subtropik о‘simliklarni kо‘paytirish maqsadida tibbiy botanika, sanoat botanika, geobotanika, о‘simliklar ekologiyasi kabi ilmiy laboratoriyalar ishlab turibdi.
Har kuni kamdan-kam uchraydigan noyob o'simliklar bor.
Deyarli har doim ham hayvonot dunyosining ayrim vakillarining kichrayib qolishining sababi odam va uning faoliyatidagi salbiy mevalar, o'rmonlarning kesilishi va ekologik vaziyatning yomonlashuvidir. Ikkinchisi, shuningdek, inson faoliyati bilan bog'liq. Odamlar tabiatni yo'q qiladi, atmosfera holati va ko'plab hayotiy narsalar tabiatga bog'liq. Va agar hozirda mamlakatimiz hududining 50 foizidan ortig'i - tayga bo'lsa ham, bu biz ozgina ignabargli o'rmonlarni qadrlashimiz kerak degani emas, aksincha - ekologiyani aynan shu miqdordagi daraxtlar, o'simliklar qutqaradi va ular kamroq bo'ladi - atrofdagi zamon ham bugungi kunga nisbatan sezilarli darajada yomonlashadi.
Yonayotgan selektsionerga etkazib beriladigan noyob namunalar uchun qurbonlarning ba'zilari qurbonni qurbon qilishadi. Ko'pgina turlar, ayniqsa unchalik ko'rinmaydigan tuproqlar va suvda yashovchi organizmlarga qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining bosqichma-bosqich kimyoviylashtirilishi va ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar sonining ko'payishi tahdid solmoqda. Paradoksal ravishda biz bir tomondan Yerdagi bioxilma-xillikka tahdid soladigan odamlarmiz, boshqa tomondan biz butun hovuch biosferani sanoat uchun noyob oziq-ovqat va xom ashyo manbai sifatida ishlatamiz.
Ko'proq odamlar dam olish va dam olish uchun asl qo'riqlanadigan hududlarga borishadi. Bugungi kunda global isish tahdidini biosfera kamaytirishi yoki hatto to'xtatishi mumkinligini - fotosintez paytida eng muhim issiqxona gazlaridan biri - karbonat angidridni bog'lab turadigan yashil o'simliklar.
Ammo har doim ham mamlakatning yashil boyligiga mutlaqo hurmat bilan qaraydiganlar ham ushbu nomoddiy boylikning qadr-qimmatini yaxshi bilishadi. Qolganlarning barchasi, albatta, ular faxrlanadigan birinchi milliy boyliklardan biri - bu Rossiyaning tabiati.
Qizil kitobda hayvonlar va o'simliklar haqidagi bo'limlar mavjud. Rossiya florasining noyob vakillariga bag'ishlangan jild qayta nashr etildi oxirgi marta 2008 yilda ro'yxatlar doimiy ravishda yangilanadi, ammo rasm faqatgina taxminiy ekanligini hisobga olish kerak: har qanday usul bilan tabiiy namunalar sonini aniqlash mumkin emas, hamma narsa taxminan, ba'zi turlarning holatini umuman taxmin qilish mumkin emas. Oxirgi qayta nashrga ko'ra, 652 turdagi o'simlik va qo'ziqorinlarning 24 turi Qizil kitobga kiritilgan.
Kelgusi asr, ayniqsa, Er yuzida kutilayotgan aholi sonini hisobga olgan holda, juda muhim davr bo'lishi mumkin. Eng aniq hisob-kitoblar kamida sakkiz milliardga yaqin, o'n ikki milliard odam uchun pessimistik. Tirikchilik oddiygina uy sharoitida bo'lgan ekinlar va hayvonlarning hozirgi navlarini ko'paytirish yoki qo'shimcha ravishda, sayyoramizning mo'ljallanmagan mintaqalarida yashirinishi mumkin bo'lgan juda to'yimli va unumdor ekinlarni topish orqali ta'minlanadi. Dunyoda odamlar oziq-ovqatdan foyda va foyda ko'rmasliklari kerak bo'lgan joylar ko'p emas.
Floraning noyob yoki yo'qolib qolish xavfi ostida bo'lgan har bir vakili 6 maqomga ega: Ehtimol, Rossiyaning yo'q bo'lib ketgan turlari, Rossiyaning noaniq holatga ega turlari, Rossiyaning tiklanish turlari, Rossiyaning yo'qolib ketish xavfi ostida bo'lgan turlari, Rossiyaning noyob turlari, Rossiyaning kamayib borayotgan turlari.
Rossiyaning ko'plab mintaqalarida yo'qolib ketish xavfi ostida bo'lgan o'simliklar va hayvonlar to'g'risidagi ma'lumotlar mavjud bo'lgan mintaqaviy Qizil kitoblar mavjud.
Tabiat nafaqat oziq-ovqat, qurilish materiallari, dorilar, manzarali o'simliklar va qiziqarli hayvonlarning manbai emas. Bu parvarish qilish uchun ulkan o'simlik qulay sharoitlar hayot, toza havo, tuproq unumdorligi va barqarorligini ta'minlash, zararli moddalarni zararsizlantirish, issiqxona gazlarini bog'lash va boshqalar. shuningdek, bu muvaffaqiyatli va muvaffaqiyatsiz kurashish strategiyasining ulkan kutubxonasi - zamonaviy ma'lumotlar bazasi terminologiyasida. Bundan tashqari, biosfera ham estetik tajriba manbai hisoblanadi. Bunga mas'uliyatsiz va shu qadar muhim ma'lumotlardan xalos bo'lish uchun, moddiy boylik va go'zallik manbalari odamlarni tezda o'limga olib borishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
