Nasriddova Nargiza Tohirjonova Oygul Qoʻqon davlat pedagogika instituti talabalari

Nasriddova Nargiza Tohirjonova Oygul
Qoʻqon davlat pedagogika instituti talabalari.
Taʼlim sifatini boshqarishda raqamli texnologiyalar va zamonaviy usullarning oʻrni
Annotasiya: Mazkur maqolada taʼlim jarayonida innovatsion texnologiyalar va zamonaviy metod hamda usullarning qoʻllanilishi haqida soʻz boradi. Hamda 5- sinf ona tili darsligidagi Qator undoshlar mavzusi haqida metodik koʻrsatmalar berilgan .
Kalit soʻzlar: komunikatsiya , intelektual , innovatsiya , kompensatsiya , funksiya , metod , interaktiv metod , charxpalak metodi , pedagogik innovatsiya , modernizatsiya , resurs eksperimental.
Oʻzbekiston Respublikasining 2020-yil 23- sentyabrdagi " Taʼlim toʻgʻrisida" gi 637- qonunga muvofiq taʼlim tizimini mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar hamda ilm-fan va zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil etish , maʼnaviy barkamol va intelektual rivojlangan shaxsni tarbiyalash koʻzda tutilgan. Muhtaram davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev innovatsiyaning ahamiyati to’g’risida quyidagilarni ta’kidladi: “ Innovatsiya kelajak degani. Biz buyuk kelajagimizni barpo etishni bugundan boshlaydigan bo’lsak, uni aynan innovatsion g’oyalar, innovatsion yondashuv asosda boshlashimiz kerak”. 2018-yilda respublikamizda innovatsiyalarni rivojlantirishning asosiy vazifalari qatorida quyidagilarni belgiladi:Kelgusi yillarda ilmiy-tadqiqot va innovatsion faoliyatni rivojlantirish buning uchun zarur moliyaviy resurslarni safarbar etish ushbu jarayonda iqtidorli yoshlar ishtirokini ijodiy g’oya va ishlanmalarini har tomonlama qo’llab-quvvatlash vazifasi e’tiborimiz markazida bo’ladi.Demak, bugungi kunda har bir soha va tizim faoliyatini innovatsion g’oyalar va texnologiyalar asosida olib boorish muhim ahamiyat kasb etadi.
O’zbekiston Respublikasining ta’lim to’g’risidagi qonunida ham ta’lim sohasidagi eksperimental va innovatsion faoliyat ta’limni modernizatsiya qilish maqsadida amalga oshiriladi hamda yangi ta’lim texnologiyalari va resurslarini ishlab chiqishga ularni sinovdan o’tkazishga hamda ta’lim jarayoniga joriy etishga qaratilgan. Eksperimental va innovatsion faoliyatni amalga oshirish tartibi va shartlari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan.Ta’lim yangi bosqichga ko’tarilmoqda, o’quvchilar fikr darajasi kengaymoqda, axboort olish osonlashmoqda bunday o’sish jarayonida o’qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanmaslik darsning samaradorligini pasaytirib yuboradi. Bugungi kunda axborot ko’lami juda kengayib ketdi. Agar o’qituvchi o’z ustida ishlamasa avvalgi o’rgangan bilimlari yetarli bo’lmay qoladi. Dars mavzularini kundalik hayotdagi keskin voqealar bilan bog’lab, o’tilsa turli innovatsion texnologiyalardan foydalanilsa dars esda qolishiga erishilishi mumkin. O’qituvchi o’quvchilarga innovatsion usullardan foydalanib fanlararo bog’langan holda ekologik-gigiyenik bilimlar bilan darsni to’ldirib o’tishi kerak.
Innovatsion texnologiyalar pedagog jarayon hamda o’qituvchi va o’quvchi faoliyatiga yangilik o’zgarishlar kiritishdir. Bugungi kunda pedagogika sohasida yangi ilmiy yo’nalish – pedagogik innovatsiya va ta’lim jarayonini yangilash g’oyalarining paydo bo’lishi natijasida o’qituvchining pedagogik faoliyatida ham yangi yo’nalish “ O’qituvchining innovatsion faoliyati “ tushunchasi paydo bo’ldi. Innovatsion faoliyat tushunchasini tahlil qilar ekanmiz: G.A.Mikritichyanning bu haqidagi fikri diqqatga sazovor: - Pedagogik tajriba sinov faoliyatining 3 ta asosiy shaklini ajratish mumkin: xususiy tajriba, tajriba , sinov ishi o’qituvchining innovatsion faoliyati. Pedagogik faoliyatda innovatsiyalar qancha ko’p bo’lsa, o’qituvchi xususiy eksperimentni shuncha yaxshi tushunadi.
5-sinf o’quvchilariga ona tili fanidan Qator kelgan undoshlar talaffuzi va imlosini o’rgatishda quyidagi metodik tavsiyalardan foydalanish mumkin. Avvalo oʻquvchilarga qator undosh nima va qanday hosil boʻlishi haqida nazariy tushuncha berilish kerak . Bir boʻgʻinda yonma - yon ikki xil undosh kelgan soʻzlar qator undoshli soʻzlardir. Masalan: pand , aql, farzand va boshqalar. Qator undosh bilan tugagan baʼzi soʻzlar talaffuzida oxirgi undosh deyarli aytilmasa-da lekin yoziladi .Masalan: goʻsht , xursand, doʻst kabi soʻzlarda ushbu holat kuzatiladi. Berilgan metodik tavsiyalarda o’quvchilarga qator kelgan undoshlar haqida tushuncha berish (lingvistik kompentensiyani shakllantirish) nutqiy ko’nikmasini rivojlantirish (axborot bilan ishlash kompetensiyasini shakllantirish) da katta yordam beradi va o’quvchilarning darsda faolligini oshirishga, dars sifatini yaxshilashga xizmat qiladi. O’quvchilardan uyga vazifani so’rashda test usulidan foydalanamiz ya’ni ochiq va yopiq test usulidan foydalanamiz. Birinchi ochiq testlarni beramiz keyin esa yopiq testlarni beramiz. Bu bizga vaqtni tejashga yordam beradi. Yangi mavzu bayonida esa bolalar uchun beriladiga birinchi topshiriq “ Xatoni top “ metodi orqali bajariladi. Bu usulda bolalar to’g’ri yozilgan qator undoshli so’zlarning orasidan noto’g’ri yozilgan so’zlarni topishadi.
Masalan: traktor, bryoker, stol, istakan, kirem
Ikkinchi topshiriqda “ Nima yetishmayapti “ metodidan foydalanamiz. Bu metod orqali o’quvchilar so’zlarda qaysi tovush yetishmayotganligini topadilar.
Masalan: go’sh, mush, do’s, sus, darax, bax
O’quvchilarda mavzu yuzasidan bilim-ko’nikma hosil bo’lgandan so’ng, mashqlar bajarishga o’tamiz. Mashqlarni bajarishda “ Keragini top “ usulidan foydalanamiz. Mashqda keltirilgan sodda gaplar tarkibidan qator undoshlilik hosil qilgan so’zlarni ajratib topishadi. Bu o’quvchida o’qib tushunish, yozib tushunish malakalarini shakllantiradi.
O’quvchilarda bilim, ko’nikma, malakalarni hosil qilishda “ Charxpalak “ metodi samarali natija beradi. Ushbu metodning afzalliklari shundaki, bolalar uchun qiziqarli. Ularning yosh xususiyatlariga mos kelishi bilan ajralib turadi.
J adval quyidagi ko’rinishga ega:

O’quvchilarda bilim, ko’nikma va malakalarni rivojlantirish maqsadida “ Tafakkur “ mashqini o’tkazamiz. Bu usulimizda rasmlardan foydalanamiz. Rasmlar orqali bolalar qator undoshlilik hosil qilgan kichik matn tuzishadi bu esa bolalarda kuzatuvchanlik qobiliyatini shakllantiradi. Rasm orqali o’tkazgan mashqlarimiz bolalarning esda qolish qobilyatini kuchaytiradi. Darsni yakunlovchi qismida ya’ni o’tilgan yangi mavzuni mustahkamlash uchun “ Kel esga olaylik “ test metodidan foydalanamiz. Bu usul orqali o’quvchilar yangi mavzuni qay darajada egallaganligini bilib olamiz.

Hozrgi kunda ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalar, va axborot texnologiyalarini o’quv jarayonida qo’llashga bo’lgan qiziqish, e’tibor kundan kunga kuchayib bormoqda. Bunday bo’lishining sabablaridan biri shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda o’quvchilarning faqat tayyor bilimlarni egallashga o’rgatilgan bo’lsa zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o’zlari qidirb topishlariga., mustaqil o’rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari keltirib chiqishlariga o’rgatadi. O’qituvchi bu jarayonda shaxsni rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo’naltiruvchilik funksiyalarini bajaradi. Ta’lim jarayonida o’quvchi asosiy figuraga aylanadi. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahoratiga oid bilim, tajriba va interaktiv metodlar o’quvchilarni bilimli, yetuk malakaga ega bo’lishlarini ta’minlaydi.