Nasriddin Rabg’uziy hayoti va ijodi

Asar haqida

• Rabg‘uziyning bu ijod mahsuli mazkur mavzu an’anasidagi o‘ziga xos bosqich bo‘ldi. Birinchidan, adib o‘zigacha yaratilgan payg‘ambarlar haqidagi qissalarni puxta o‘rgandi, ularning yutuqlarini umumlashtirdi, rivojlantirdi.
• Ikkinchidan, salaflari yo‘l qo‘ygan kamchiliklarni tuzatdi, xato va chalkashliklarga barham berdi. Uchinchidan, oldinlari nabiylar haqidagi qissalar arab va fors tillarida yozilgan bo‘lsa, Rabg‘uziyning turkiy tilda bitilgan qissalari turkiy xalqlarning bebaho ma’naviy mulkiga aylandi.

Halollikka, o‘z mehnati bilan halol kun ko‘rishga, boshqalarga zulm qilmaslikka undash Rabg‘uziyning hikoyalarining asosiy maqsadidir. O‘zbek nasrida ilk marotaba dialoglar Rabg‘uziy tomonidan keng qo‘llangan. Ana shu dialoglar vositasida asosiy g‘oyaviy maqsad yorqin va ta’sirchan ifodalangan.

Nosiriddin Burxoniddin Rabg‘uziyning "Qissai Rabg‘uziy" asarining eng qadimgi qo‘lyozmasi Londondagi "Britaniya" muzeyida saqlanadi.

Nosiriddin Burxoniddin Rabg‘uziyning "Qissai Rabg‘uziy" asarining eng qadimgi qo‘lyozmasi Londondagi "Britaniya" muzeyida saqlanadi.

Rabg’uziy har bir qissa boshlanishida payg’ambarlarning sifatlarini bayon etuvchi madhiyalar keltiradi. Bu madhiyalar, ba’zi qissalarning xulosa va xotimalari she’r bilan yozilgan. She’rlar ko’proq o’zbek tilida, ba’zilari esa arab tilidadir. Asarda keltirilgan she’riy parcha va g’azallar badiiy saviyasi bilan Rabg’uziyning talantli shoir ekanidan ham dalolat beradi. Ikkinchi tomondan bu hol XIV asr o’zbek adabiyotida g’azal janrining paydo bo’lganini ko’rsatadi. Har bir qissadagi o’ziga xoslik, ularning kompozision qurilishida ham ko’rinadi. Ulardagi bayonda xalq og’zaki ijodining bevosita ta’siri yaqqol ko’zga tashlanadi. Shu jihatdan Sulaymon, Luqmon hakim, Nuh, Yusuf to’g’risidagi qissalar xarakterlidir. Masalan, Sulaymon to’g’risidagi (23) qissaning o’zi «Sulaymon bilan mo’rcha (chumoli), «Sulaymon bilan boyqush», «Sulaymon va Samandun dev», «Sulaymon va hudhud», «Sulaymon va Bilqis», «Sulaymon va burga», «Sulaymondan hayvonlar tilini o’rgangan kishi», «Ho’kiz bilan eshak» kabi nomlash mumkin bo’lgan hikoyatlarga bo’linadi. Bularning hammasi alohida-alohida kichik hajmdagi hikoyatlar bo’lib, ularning har biri syujet liniyasiga ega. Ularning hammasi qo’shilib Sulaymon to’g’risidagi qissani to’ldiradi, voqealarning rang-barangligini ta’minlaydi.