Nasimxon rahmonov

Xoja Ahmad YAssaviy Turkiston mulkining shayxul 
mashoyixidir. Maqomoti oliy va mashhur, karomoti matavoli (hayratlanarli) va 
nomahsur (chegarasiz) ermish. Muridu ashobi g„oyatsiz va shohu gadoning irodat 
va ixlosi ostonida nihoyatsiz ermish. Imom YUsuf Hamadoniyning ashobidindur... 
Va aning mazori Turkistonda, YAssi degan erdaki, aning mavlid va manshaidur, 
voqe‟ bo„lubdur va Turkiston ahlining qiblai duosidur
»,- deb yozadi. 
Rivoyatlarda uning to‗qson to‗qqiz ming muridi, o‗n ikki ming ashobi va sanoqsiz 
xalifalari bo‗lgani naql qilinadi. YAssaviyning o‗rniga birinchi xalifasi ustozi 
Arslonbobning o‗g‗li Mansur ota, u o‗lgach (1197), o‗g‗li Abdulmalik, so‗ng uning 
o‗g‗li Tojxo‗ja, Tojxo‗janing o‗g‗li Zangi ota irshodlik qilishgan. Xorazmlik Said 
94
«Боб» ―эшик‖ маъносини билдиради. Алишер Навоий «Насойим ул-муҳаббат»да Фарғонада «улуғ 
машойих»ни «боб» деб айтишларини маълум қилади. 

---

ota (1218-1219 yilda vafot etgan) uning ikkinchi xalifasi, Hakim ota (Sulaymon 
Boqirg‗oniy) esa, uchinchi xalifasi edi. 
YAssaviyning karomatlari haqidagi rivoyatlarda uning Xizr bilan ko‗p marta 
suhbatdosh bo‗lgani naql qilinadi. Xizr unga «
Har kun etti iqlimni kezaman va har 
iqlimdan bir suhbatdosh izlayman. Lekin shu paytgacha, senday qobiliyatli va asl 
suhbatdoshga duch kelmadim
»,- degan ekan. Bir kuni «shayx ul-mashoyix»ni juma 
namozida uchratmagan muxoliflari uning ustidan har xil ig‗volar to‗qib, yurt 
hukmdoriga chaqadilar. U taftish buyuradi, tekshirib ko‗rishsa, Ahmad YAssaviy 
juma namozini o‗qish uchun Makkaga ketgan ekan...
Sohibqiron Temurning unga alohida muhabbat qo‗yganligi bejiz emas. Uning 
farmoni bilan hazrat qabri ustiga gumbazining balandligi 30, aylanasi 40 gazlik 
ulkan maqbara qurildi. Unga vaqf er ajratilib, daxlsiz deb e‘lon qiladi. 
Jahongirning 1402 yilning boshida mashhur Rum safari oldidan Turkiston 
shayxlaridan tumor yozdirib ketgani tarixiy asarlarda qayd etilgan. «Voqeoti 
Temur» kitobida Anqara jangida buyuk jahongir Ahmad YAssaviyning: 
YAldo kechani sham‘i shabiston etgon, 
Bir lahzada olamni guliston etgon, 
Bir mushkul ishim tushubdur, oson etgil, 
Ey, barchani mushkulini oson etgon
satrlarini etmish marta yod o‗qiganligi aytilgan. 
YAssaviy aytadiki, tasavvufning asosida Allohni anglamoq yotadi. Alloh Haq va 
Haqiqat bo‗lgani uchun ham uni oddiy odamning aqli bilan anglash mumkin emas. 
Buning uchun pir kerak. Bu dunyoda to‗g‗ri yo‗lni topishning birdan-bir yo‗li 
tariqatdir. «Devoni Hikmat»da bu to‗g‗rida: 
Tariqatga siyosatlig‗ murshid kerak, 
Ul murshidga e‘tiqodlig‗ murid kerak, 
Xizmat qilib pir rizosin topmoq kerak, 
Mundog‗ oshiq haqdin ulush olur ermish. 
YAssaviy aytadiki, shariat imonning po‗sti bo‗lsa, tariqat uning mag‗zidir. SHariat 
islomning zohiri bo‗lsa, tariqat botinidir. Birini ikkinchisiz tasavvur qilib 
bo‗lmaydi.
Ahmad YAssaviy «YAssaviya» deb atalgan tariqatning qoidalar tizimini ishlab 
chiqadi: 1) murid pirini barchadan afzal bilmog‗i va unga ixtiyorini to‗la 
topshirmog‗i lozim; 2) murid o‗z pirining barcha ramz va ishoralarini bexato 
anglashi kerak; 3) u pirining barcha so‗zlari hamda ishlariga sodiq bo‗lishi lozim; 
4) murid pirining barcha topshiriqlarini chaqqon, sidqidil bajarib, uni hamisha rozi 
qilmog‗i shart. CHunki Alloh rizosi unga bog‗liqdir; 5) murid o‗z so‗ziga sodiq, 
va‘dasida mustahkam bo‗lib, piriga nisbatan ko‗nglida biror shubhaga bo‗lmasligi 
kerak; 6) u Alloh yo‗lida butun mol-mulkini, piriga nisor etmoq uchun tayyor 
turmog‗i lozim; 7) murid pirining barcha sir-asrorini bilgani holda uni boshqalarga 
bildirmasligi, pirining do‗stiga do‗st, dushmaniga dushman bo‗lib yashamog‗i 
shart; 8) u pirining mushkullarini oson, pandu nasihatlarini bajo qilmog‗i lozim. 
O‗z navbatida, pir ham shunga munosib bo‗lishi kerak. YAssaviyning «Faqrnoma» 
asarida bu borada shunday fikrlar aytilgan: «