Nashriyot-matbaa ijodiy uyi toshkent-2020 (2- qism) „O‘qituvchi

„Yumshoq“ ifoda

Betaraf ifoda

Ochiq ifoda

 

   

10.3- mashq.

 Qavs ichidagi so‘zlardan nuqtalar o‘rniga mosini tanlang.  

1. – Uyqungiz o‘chdimi, … ( otasi, erim, yostiqdoshim, zavjim)? – Ha... O‘zing-

chi, yana xastalik azob beryaptimi? (O. Yoqubov) 2. Shu turishida opasi Boburga  

ona si ning endi … (tul, beva, eri o‘lib)qolgan o‘ttiz yetti-o‘ttiz sakkiz yasharli payt-

larini eslatib yubordi. (P. Qodirov) 3. Yana, albatta, ko‘rishmoqqa umidim bor, ho-

zircha … (xayr, alvido, xudoning panohiga, ko‘rishguncha). („Onalar_kanali“dan)  

4. Bu amaki ning o‘g‘li urushdan … (oyog‘idan ayrilib, cho‘loq bo‘lib, oyoqsiz bo‘lib, 

oqsoq bo‘lib) keldi. („Suhbat“dan) 5. Qo‘shnimiz  … (aynigan, tentak, sal bunday- 

roq, jinni), lekin hech kimga zarari tegmaydi. (T. Murod) 6. Qarang-a, bu odam o‘zi …  

(kal, sochi to‘kilgan, yaltirbosh, sochi yo‘q  bo‘lsa ham, dimog‘i balandni ko‘zlar- 

kanmi? (O. Bobojonov) 

Nazariy matn

Madaniy  nutq  sohibi  o‘z  fikrini  chiroyli  va  kishi  ko‘ngliga  og‘ir  botmay-

digan qilib ifoda etadi. Fikrni og‘ir botmaydigan, tinglovchiga malol kelmay-

digan  qilib  ifodalash  vositalari  evfemizm  (grek  tilida  bu  so‘z  „yumshoq  ga-

pirmoq“  ma’nosida  qo‘llangan)  deyiladi.  Masalan,  yomon bo‘libdi degandan 

ko‘ra yaxshi bo‘lmabdi deyish, kasal ifodasidan ko‘ra mazasi yo‘q deyilsa, ki-

shi  ko‘ngliga  qattiq  botmaydi.  Evfemizmni  o‘rinli  qo‘llash  qo‘llash  kishining 

madaniyatliligini  bildiradi.  Turmush  o‘rtog‘ining  ismini  aytmaslik  (masalan, 

dadasi,  dadajonisi,  oyisi  deyish  yoki  katta  farzandining  ismi  bilan  chaqirish), 

sizlash kabilarni ham evfemizmga misol qilish mumkin. 

Evfemizmning aksi disfemizm  (grek  tilida  bu  so‘z  „qo‘pol  gapirmoq“ 

ma’nosida  qo‘llangan)deyiladi.  Masalan,  yomon bo‘libdi  tushunchasi  uchun 

qo‘llangan  rasvo bo‘libdi,  kasal  tushunchasi  uchun  qo‘llangan dard uribdi 

ifodalari  disfemizmga  misol.  Nutqda  disfemizmni  ko‘p  qo‘llash  kishining 

madaniyatsiz ekanini ko‘rsatadi. 

Demak,  disfemizm  va  evfemizm  ikki  chekkada,  betaraf  ifoda  esa  ular 

o‘rtasida turadi: joni chiqdi – o‘ldi – uzildi kabi. 

10.4- mashq. 

Testlarni yeching va javobingizni izohlang.

  

        1.  „Bir    tonnalik    beton    plita    shunchaki    o‘z  og‘irligini    ko‘tarolmay  

choki dan  uzilib  ketdi,  bir  emas,  uch  qavatni  bosib qoldi. Yaxshiyamki, ke-

chasi  bo‘lgan. Agar  shu  falokat  ertalab,  maktab  bolasi  o‘qishga    ketayotganida  

yoki  kech qurun  odamlar  ishdan  qaytayotganida  ro‘y bersa …“  (O‘.Hoshimov)

---

37