Nashriyot-matbaa ijodiy uyi toshkent-2020 (2- qism) „O‘qituvchi

„Yumshoq“ ifoda
Betaraf ifoda
Qo‘pol ifoda
10.3- mashq.
Qavs ichidagi so‘zlardan nuqtalar o‘rniga mosini tanlang.
1. – Uyqungiz o‘chdimi, … ( otasi, erim, yostiqdoshim, zavjim)? – Ha... O‘zing-
chi, yana xastalik azob beryaptimi? 
(O. Yoqubov)
2. Shu turishida opasi Boburga 
ona si ning endi … (tul, beva, eri o‘lib) qolgan o‘ttiz yetti-o‘ttiz sakkiz yasharli payt-
larini eslatib yubordi. 
(P. Qodirov)
3. Yana, albatta, ko‘rishmoqqa umidim bor, ho-
zircha … (xayr, alvido, xudoning panohiga, ko‘rishguncha). („
Onalar_kanali
“
dan
)
4. Bu amaki ning o‘g‘li urushdan … (oyog‘idan ayrilib, cho‘loq bo‘lib, oyoqsiz bo‘lib, 
oqsoq bo‘lib) keldi. (
„Suhbat“dan
) 5. Qo‘shnimiz … (aynigan, tentak, sal bunday-
roq, jinni), lekin hech kimga zarari tegmaydi. 
(T. Murod)
6. Qarang-a, bu odam o‘zi … 
(kal, sochi to‘kilgan, yaltirbosh, sochi yo‘q) bo‘lsa ham, dimog‘i balandni ko‘zlar-
kanmi? 
(O. Bobojonov)
Nazariy matn
Madaniy nutq sohibi o‘z fikrini chiroyli va kishi ko‘ngliga og‘ir botmay
-
digan qilib ifoda etadi. Fikrni og‘ir botmaydigan, tinglovchiga malol kelmay
-
digan qilib ifodalash vositalari 
evfemizm 
(grek tilida bu so‘z „yumshoq ga
-
pirmoq“ ma’nosida qo‘llangan) deyiladi. Masalan, 
yomon bo‘libdi 
degandan 
ko‘ra y
axshi bo‘lmabdi
deyish, 
kasal
ifodasidan ko‘ra 
mazasi yo‘q
deyilsa, 
kishi ko‘ngliga qattiq botmaydi. Evfemizmni o‘rinli qo‘llash kishining madani
-
yatliligini bildiradi. Turmush o‘rtog‘ining ismini aytmaslik (masalan, 
dadasi
, 
dadajonisi
, 
oyisi
deyish yoki katta farzandining ismi bilan chaqirish), sizlash 
kabilarni ham evfemizmga misol qilish mumkin. 
Evfemizmning aksi 
disfemizm 
(grek tilida bu so‘z „qo‘pol gapirmoq“ 
ma’nosida qo‘llangan) deyiladi. Masalan, 
yomon bo‘libdi
tushunchasi uchun 
qo‘llangan 
rasvo bo‘libdi
, 
kasal
tushunchasi uchun qo‘llangan
 dard uribdi
ifodalari disfemizmga misol. Nutqda disfemizmni ko‘p qo‘llash kishining 
madaniyatsiz ekanini ko‘rsatadi. 
Demak, disfemizm va evfemizm ikki chekkada, betaraf ifoda esa ular 
o‘rtasida turadi: 
joni chiqdi – o‘ldi – uzildi
kabi. 
10.4- mashq.
Testlarni yeching va javobingizni izohlang.
1. „Bir tonnalik beton plita shunchaki o‘z og‘irligini ko‘tarolmay choki-
dan uzilib ketdi, bir emas, uch qavatni bosib qoldi. Yaxshiyamki, kechasi 
bo‘lgan. Agar shu falokat ertalab, maktab bolasi o‘qishga ketayotganida yoki
kech qurun odamlar ishdan qaytayotganida ro‘y bersa …“ (
O‘.Hoshimov
)
http://eduportal.uz

---

37