Nashrga ruxsat etaman

10-Mavzu: О„zbekiston Respublikasida ta‟lim sohasida amalga 
 oshirilgan islohotlar 
 Reja: 
 1. Mustaqillik yillarida ilm-fan rivoji. 
 2. Ta‟lim va kadrlar tayyorlash tizimidagi islohotlar. 
 3. Mustaqillik yillarida oliy ta‟lim va hamkorlik
 aloqalari. 
 
1.
 
Mustaqillik yillarida ilm-fan rivoji
. 
Ma‘lumki, bizning buyuk ajdodlarimiz dunyo ilm-fani rivojiga ulkan hissa 
qо‗shganlar. IX-XV asr oralig‗ida yashab ijod etgan allomalar – Muso Xorazmiy 
riyoziyot ilmida, Ahmad Farg‗oniy falakkiyot ilmida, Abu Rayhon Beruniy tabiiy 
fanlar sohasida, Ibn Sino tibbiyot ilmida, Mahmud Zamahshariy adabiyot ilmida, 
Ulug‗bek falakkiyot va nujum ilmida misilsiz shuhrat qozondilar.Ularnig aksariyati 
IX asr Bag‗dodda, XI asr boshlarida Urgenchda tashkil topgan о‗z davrining 
mushhur akademiyalarida xizmat qilganlar. Shuningdek, Buxoro, Samarqand, 
Xiva, Marv, Toshkent kabi shaharlar Movarounnahrdagi ilm-fan markazlari 
sifatida butun musulmon dunyosida ma‘lum va mashhur bо‗lgan. 
Bu an‘ana xonliklar va mustamlaka davrida ham davom etdi. Xususan, tarix fani 
sohasida Abulg‗ozi Bahodirxon, M.R.Ogahiy, Muhammad Solih, Muhammad 
Yusuf Bayoniy, Ahmad Donish va boshqalar samarali ijod etdilar. SHо‗rolar 
hukmronligi yillarida esa, о‗zbekistonlik olimlardan – T.N.Qori Niyoziy, 
T.A.Sarimsoqovlar matematika, H.M.Abdullayev geologiya, I.Mо‗minov falsafa, 
O.S.Sodiqov ximiya, H.Sulaymonov filologiya, Y.G‗ulomov arxeologiya, 
B.Ahmedovlar tarih sohasida katta yutuqlarga erishdilar. 
Mustaqillik yillarida ham о‗zbekistonlik olimlar respublika ilm-fanini yangi 
tadqiqotlar, ilmiy kashfiyotlar, innovatsion ishlanmalar va ixtirolar bilan 
boyitmoqdalar va jahon ilm-fani ravnaqiga munosib hissa qо‗shib kelmoqdalar. 
1992 yilning 8-iyulida Birinchi Prezidentimiz I.Karimov tomonidan imzolangan 
―Ilm-fan va innovatsiya faoliyatini rivojlantirishning davlat tomonidan qо‗llab-
quvvatlash tо‗g‗risida‖gi farmon va Vazirlar Mahkamasining mazkur farmon 
ijrosini ta‘minlashga yо‗naltirilgan qarori respublika ilm-fani taraqqiyotida muhim 
ahamiyatga ega bо‗ldi. Shu munosabat bilan, Respublika Fanlar akademiyasi 
qoshida Ilmiy ishlanmalarni ichki va tashqi bozorda targ‗ib etuvchi va tarqatuvchi 
innovatsiya tijorat markazi tashkil etildi. Shuningdek, Prezident farmoni bilan 
Respublika Vazirlar Mahkamasi huzurida Oliy Attestatsiya komissiyasining tashkil 
qilinishi bilan Fanlar akademiyasining mavqei yanada oshdi. 1997 yilning 1-

---

yanvar holatiga kо‗ra, О‗zbekiston Fanlar akademiyasida 8 ta bо‗lim, 135 ta 
akademik, 156 ta Fanlar akademiyasining muxbir a‘zolari faoliyat kо‗rsatgan. 
Respublikada 
ilm-fanni 
sohasini 
rivojlantirish 
maqsadida 
Fanlar 
akademiyasining faoliyati yanada takomillashtirildi, shu munosabat bilan, Davlat 
va jamiyat qurilishi akademiyasi, Bank-moliya akademiyasi, Mudofaa vazirligi 
qoshida Harbiy akademiya, Ichki Ishlar vazirligi qoshida Ichki Ishlar akademiyasi, 
Toshkent Tibbiyot akademiyasi, Nukus va Samarqandda Respublika Fanlar 
akademiyasining bо‗limlari ochildi.
1997 yil 11-noyabrda Prezidentning ―Xorazm Ma‘mun akademiyasini 
qaytadan tashkil etish tо‗g‗risida‖gi farmoniga muvofiq О‗zbekistonning ilmiy 
salohiyatini yuksaltirish, uning jahon hamjamiyatidagi о‗rnini mustahkamlash, 
mintaqalarda fanni yanada rivojlantirish hamda iste‘dodli va fidoyi olimlarni 
qо‗llab-quvvatlash, yuqori intellektual muhit yaratishdagi milliy an‘analarni 
rivojlantirish maqsadida Xorazmda Ma‘mun akademiyasi qayta tiklandi. 
Akademiya qoshida arxeologiya, tarix, falsafa, til va adabiyot, biologiya masalalari 
bilan shug‗ullanuvchi bо‗limlar tashkil etildi. Akademiya olimlari tomonidan tez 
orada ―Quyi Amudaryo mintaqasi tuproqlarining suv-tuz rejimini yaxshilaydigan 
tizimlarni ish maromini boshqarish usullarini ishlab chiqish‖, ―Xorazm sharoitida 
chorvachilikni mо‗tadil ozuqaviy bazasini yaratish va tuproq unumdorligini 
oshirish maqsadida sug‗oriladigan yerlarda makkajuxori va boshqa ozuqaviy 
ekinlar ekib samarali foydalanish‖, ―Xorazm vohasining ekologik holati va uning 
aholi salomatligiga ta‘siri‖, ―Xorazm me‘moriy obidalarning fizik va biologik 
ta‘sirlardan himoya qilishning ilmiy asoslangan uslublarini ishlab chiqish‖ 
mavzularida, shuningdek, Xorazm mintaqasida sivilizatsion jarayonlar va 
davlatchilik tarixi masalalari bо‗yicha ilmiy izlanishlar boshlab yuborildi va davom 
ettirilmoqda. 2006 yil noyabrda Xiva shahrida YUNESKO bilan hamkorlikda 
Ma‘mun akademiyasi tashkil topganligining 1000 yilligiga bag‗ishlangan 
tantanalar bо‗lib о‗tdi. 
Ilmiy-tadqiqot ishlari nafaqat Fanlar akademiyasi institutlarida, balki xalq 
xо‗jaligining turli tarmoqlarida, ilmiy-ishlab chiqarish birlashmalarida, ilmiy 
markazlarda va oliy о‗quv yurtlarida ham olib boriladi. 
Mustaqillik yillarida xalq xо‗jaligi va madaniy hayotning tobora ortib 
borayotgan talablaridan orqada qolayotgan ayrim ilmiy-tadqiqot institutlari 
tugatildi va turmush taqozo etgan yangi institutlar ochildi. 1995 yili Vazirlar 
Mahkamasining qarori bilan Fanlar akademiyasining yangi Nizomi tasdiqlandi. 
Oradan besh yil о‗tgach – 2000 yilning 9-iyunida Vazirlar Mahkamasining 233-
sonli ―О‗zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining samarali rivojlanishini 
ta‘minlash tо‗g‗risida‖gi qarori e‘lon qilindi. Unda О‗zbekiston ilmiy salohiyatini 
mustahkamlash, respublikada fundamental tadqiqotlarni yuqori darajada tashkil 

---

etish va samarali boshqarish, fan va texnika sohasida xalqaro hamkorlikni 
kuchaytirish, Fanlar akademiyasi faoliyatini ilg‗or andozalar asosida va 
mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida rо‗y berayotgan islohotlar va 
erkinlashtirish jarayoniga keng kо‗lamda muvofiqlashtirish hamda ilmiy-tadqiqot 
muassasalari xodimlari faoliyatini rag‗batlantirish tizimini takomillashtirish 
maqsadlari kо‗zda tutildi. 
Yurtimizda ilm-fan sohasini rivojlantirishga о‗zining katta hissasini 
qо‗shgan olimlarni taqdirlash maqsadida О‗zbekiston Respublikasi Fanlar 
akademiyasining al-Xorazmiy, Z.M.Bobur nomidagi oltin medallari ta‘sis etildi. 
Hozirda О‗zbekiston Respublikasi ilmiy-tadqiqot kompleksi 362 ta institutni 
birlashtiradi.Ular orasida 101ta ilmiy-tadqiqot institutlari, 55 ta oliy о‗quv 
yurtlarining bо‗limi, 65 ta ilmiy loyiha tashkilotlari, 32 ta ilmiy -ishlab chiqarish 
birlashmalari, 30 ta ilmiy axborot markazlari mavjud. 
Respublikada 46 mingga yaqin kishi ilmiy-tadqiqot ishlarini olib bormoqda. 
Ularning orasida 2,8 ming fan doktori, 16 ming 100 dan ortiq fan nomzodlari bor. 
Ilm-fanning 20 dan ziyod yо‗nalishida yuqori malakali ilmiy kadrlar 
tayyorlanmoqda. О‗zbekistonlik olimlarning polimerlar ximiyasi, fizika-yadro, 
meditsina, matematika, geologiya, seysmologiya, molekulyar genetika va 
materiyaning fizik-kimyoviy tarkibini kompleks о‗rganish sohasidagi izlanishlari 
tahsinga loyiq. 
Mustaqillik sharofati bilan о‗zbekistonlik olimlarning ilm-fan sohasida 
xorijiy mamlakatlar bilan ilmiy hamkorligi va aloqalari yanada kuchaydi. 
Masalan,О‗zbekiston Milliy universiteti, Toshkent Davlat texnika universiteti, 
Jahon iqtisodiyoti va diplomatiyasi universiteti, Toshkent Sharqshunoslik 
universiteti va boshqa о‗quv yurtlari tadqiqotchilari AQSH, Yaponiya va 
Yevropaning yetakchi universitetlari olimlari bilan birgalikda ishlamoqdalar. 
Kitobdagi Ulug‗bek nomli ilmiy staniya olimlari esa, AQSH, Italiya va Yaponiya 
olimlari bilan xalqaro loyihalarda faol ishtirok etmoqdalar. Respublika Fanlar 
akademiyasining Matematika instituti olimlari 1995 yildan buyon Fransiya 
universiteti qoshidagi matematika markazining tadqiqotchilari bilan hamkorlik 
qilib kelmoqdalar. Bir vaqtning о‗zida AQSH, Angliya va Gollandiyada ikki 
tomonlama tahrir qilingan maqolalar va ma‘ruzalar nashr etilmoqda. Yaponiya 
arxeologlari Surxondaryoda, Sidney universiteti olimlari Qoraqalpog‗istonda ilmiy 
izlanishlar olib bormoqdalar. 
О‗zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoyevning 2016 yil 29-
dekabrdagi ―О‗zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi akademiklari faoliyatini 
yanada takomillashtirish va rag‗batlantirish tо‗g‗risida‖gi farmoniga muvofiq 
mamlakatimiz ilm-fani nufuzini yanada oshirish, ilmiy texnologik sohani 
yuksaltirishda akademik ilm-fanning rolini kuchaytirish, Fanlar akademiyasi 

---

a‘zolari tarkibini fanning ustuvor yо‗nalishlarida olib borayotgan faol ilmiy-
tadqiqot izlanishlari natijalari bilan respublika va xalqaro ilmiy hamjamiyat 
tomonidan e‘tirof etilgan taniqli olimlar hisobiga kengaytirish, mavjud ilmiy 
maktablar an‘analarini davom ettirish va yangi maktablar yaratilishini ta‘minlash 
maqsadida 32 ta olim О‗zbekiston Fanlar akademiyasining haqiqiy a‘zosi etib 
tasdiqlandi. 
Mamlakatimiz Prezidenti SH.Mirziyoyev 2016 yil 30- dekabr kuni ilm-fan 
vakillari bilan bо‗lgan uchrashuvi chog‗ida ‖...bugungi zamon barcha sohalar 
qatorida ilm-fanni ham yangi bosqichga kо‗tarishni talab qilayotganini, zotan, 
jamiyat oldida turgan dolzar masalalarni ilm-fansiz yechish qiyin ekanligini 
ta‘kidlab‖ о‗tdi va ―mazkur sohani qо‗llab-quvvatlash davlatimizning ustuvor 
vazifalardir‖, deya qayd etdi. 
Uchrashuvda: 
-fan, ta‘lim va ishlab chiqarish integratsiyasini yanada takomillashtirsh; 
-mavjud ilmiy salohiyat va mablag‗larni iqtisodiyot tarmoqlaring buyurtmalari 
va muayyan muammolarini yechishga qaratilgan eng muhim ustuvor 
tadqiqotlarga yо‗naltirish; 
-jahonning yetakchi institutlari, universitetlari, ilmiy markazlari va Fanlar 
akademiyalari bilan ilmiy hamkorlikni yanada rivojlantirish; 
-yosh avlodni salohiyatli kadrlar etib tarbiyalashda birinchi bosqich – maktab 
ta‘limini tubdan takomillashtirish, ilmiy kadrlar va yuksak malakali 
mutaxassislar tayyorlash jarayonining uzluksizligini ta‘minlash; 
-Akademiklar shaharchasida erkin iqtisodiy hudud maqomiga ega bо‗lgan 
Innovatsion markaz tashkil etish kabi masalalar muhokama qilindi. 
Dunyo miqyosida ilm-fanga bо‗lgan e‘tibor bundan buyon ham kuchayib 
boraveradi. Bu tabiiy, albatta. Chunki 21 asr – ilm-fan, intellektual salohiyat asri. 
Mamlakatning iqtisodiy-madaniy jihatdan yuksalishi ilm-fan ravnaqiga bog‗liq. 
Shu munosabat bilan Prezident SH.Mirziyoyev 2019 yilning may oyida 
О‗zbekiston Milliy Universitetida oliy ta‘lim, ilmiy-tadqiqot muassasalari 
rahbarlari, akademiklar, olimlar, yosh tadqiqotchilar bilan bо‗lgan uchrashuvda 
ushbu soha vakillari oldiga ilm-fanni rivojlantirsh bо‗yicha dolzarb vazifalar 
qо‗ydi, shuningdek, uchrashuvda olimlarni ijtimoiy qо‗llab-quvvatlash, 
rag‗batlantirish, ularni uy-joy bilan ta‘minlash, oylik maoshlarini oshirish bо‗yicha 
takliflar bildirdi. Darhaqiqat, har bir ishlab chiqarish sohasida tarmoq ilmiy-
tadqiqot muassasalari, konstruktorlik byurolari, tajriba-ishlab chiqarish va 
innovatsion markazlar bо‗lishi maqsadga muvofiqdir. Biz mamlakatda 
investitsiyalarni faqatgina iqtisodiyot tarmoqlariga emas, balki ilmiy ishlanmalar – 
―nou-xau‖lar sohasiga ham keng jalb qilishimiz kerak.