Naqd pul aylanmasi tushunchasi va mazmuni The concept and meaning of cash flow

Mavzuga oid adabiyotlar tahlili
Naqd pul - aholi tomonidan ishlatiladigan va jismoniy ekvivalentda ifodalangan davlatning valyutasidir.¹
Naqd pul aylanmasi-naqd pul aylanmasi bu pullarning naqd ko‘rinishidagi harakatlarining yig‘indisidir.²
Naqd pul aylanmasi – bu qog‘oz pullar va tanga pullar vositasida amalga oshirilib, naqd pullar harakati jarayonida namoyon bo‘ladi.³
Tahli va natijalar
Pul aylanishi – bu naqd pulsizlik va naqd pullik olib boriladigan hisob – kitoblarning yig’indisidir.
“Pul aylanishi asosan ikki belgiga:
1. Jami ijtimoiy mahsulot ishlab chiqarish
2. Pulni funksiyalariga ko’ra tarkibiy qismlarga bo’lish mumkin”⁴
Jami ijtimoiy mahsulotni ishlab chiqarish jarayoni bilan bog’liq holda pul aylanishi: tovarlarni ishlab chiqarish va sotish, kapital qurilish bilan bog’liq aylanishga, hamda tovar va ularning xarakati bilan bog’liq bo’lmagan aylanishga bo’linadi.
Tovar ishlab chiqarish va sotish jarayonidagi pul aylanishiga ishlab chiqarishga tegishli ishlab chiqarish vositalarini sotib olish, mahsulotni sotish, tegishli tashkilotlar bilan hisob – kitoblar olib borish kiradi, ikkinchisiga kapital qurilish va ta’minlash sohasidagi hisob – kitoblar kiradi. Tovar va ularni xarakati bilan bog’liq bo’lmagan aylanishga milliy daromadni taqsimlash va kayta taqsimlash bilan bog’liq to’lovlar va boshqa tovar xarakati bilan bog’liq bo’lmagan to’lovlar kiradi.
Pul funksiyalariga va to’lov turiga ko’ra pul aylanishi naqd pullik va naqd pulsiz aylanishga bo’linadi.
Umuman pul aylanishi quyidagi belgilari bo’yicha guruhlanadi:
1. Pullik munosabatlarning turiga ko’ra:
a) Tovar – moddiy qiymatlarni ayriboshlash jarayonidagi pul ayla-nishi
b) Tovar xarakteriga ega bo’lmagan hisob – kitoblardagi pul aylanishi
2. To’lov usuliga ko’ra:
a) Naqd pullik
b) Naqd pulsiz
3. Pul munosabatlari ishtirokchilarining xududiy joylashishiga ko’ra:
a) Bir xudud miqyosidagi pul aylanishi
b) Xududlararo pul aylanishi
4. Pulni to’lov jarayonidagi ishtirokiga ko’ra:
a) Aktiv pul aylanishi – to’lov jarayonida bevosita ishtirok etayotgan pul massasi;
b) Passiv pul aylanishi – ma’lum davr ichida, vaqtincha muomilada ishtirok etmayotgan pul massasi (jamg’armadagi, hisob – varaqlardagi bo’sh pul mablag’lari).
Pul aylanishi holatini tartibga solish bo’yicha xukumat organlari tegishli tartibda monetar va fiskal siyosatini olib boradi. Mamlakatimizda 2021-yilda naqd pul aylanmasida bank kassalariga naqd pul tushumlari hajmi 251,7 trln. so`mni, bank kassalari va bankomatlardan chiqim qilingan naqd pullar 255,5 trln. so`mni tashkil etdi.
Naqd pul tushumlarining yalpi ichki mahsulotga nisbati 2019 yildagi 26,9 foizdan 2021 yilda 34,3 foizgacha oshishi kuzatildi. Mazkur ko`rsatkichning oshib borayotganligi, o`z navbatida aholi va tadbirkorlik subyektlarining bank xizmatlaridan foydalanish darajasi ortib borayotganligi bilan izohlanishi mumkin.
Shu bilan birga, 2021 yilda, o`rtacha nominal ish haqining 20 foizga o`sishi, nafaqa va boshqa ijtimoiy to`lovlar miqdorining 2 marta 10 foizdan oshirilishi hamda to`lov tizimlari infratuzilmasiga inovatsion texnologiyalarning joriy etib borilayotganligi bank kartalariga mablag`lar kelib tushish hajmini 1,7 barobarga oshib, qariyb 300 trln.so`mga yetishiga ta’sir etuvchi omillardan bo`ldi.