Намуна (Образец)

3.2.1-jadval
2017-2018 yillar mobaynida TOP-50 talikka kirgan yirik kompaniyalarning (TMK)lar haqida ma’lumotlar¹⁴
mlrd.dollari hisobida

№	Kompaniyaning nomi	Mamlakat	Daromad	Foyda	Aktivlar	Bozor qiymati
	ICBC	Xitoy	134,8	37,8	2800	237,3
	Xitoy qurilish banki	Xitoy	113,1	30,6	2241	202
	JPMorgan CHASE	AQSh	108,2	21,3	2359,1	191,4
	General Elektris	AQSh	147,4	13,6	685,3	243,7
	Exxon Mobil	AQSh	420,7	44,9	333,8	400,4
	NSBS Holdings	Buyuk Britaniya	104,9	14,3	2684,1	201,3
	Royal Dutch Shell	Niderlandiya	467,2	26,6	360,3	213,1
	Xitoy qishloq ho‘jalik banki	Xitoy	103	23	2142,2	150,8
	Berkshire Nathaway	AQSh	162,5	14,8	427,5	252,8
	PetroCHina	Xitoy	308,9	18,3	347,8	261,2
	Xitoy banki	Xitoy	98,1	22,1	2033,8	131,7
	Wells Fargo	AQSh	91,2	18,9	1,423	201,3
	Shevron	AQSh	222,6	26,2	233	232,5
	Volk wagen Gruppa	Germaniya	254	28,6	408,2	94,4
	Apple	AQSh	164,7	41,7	196,1	416,6
	Wal-Mart Stores	AQSh	469,2	17	203,1	242,5
	Gazprom	Rossiya	144	40,6	339,3	111,4
	BP	Buyuk Britaniya	370,9	11,6	301	130,4
	Sitigroup	AQSh	90,7	7,5	1864,7	143,6
	Petrobras	Braziliya	144,1	11	331,6	120,7
	Samsung Elektroniss	Janubiy Koreya	187,8	21,7	196,3	174,4
	BNP Paribas	Fransiya	126,2	8,6	2504,2	71,3
	Total	Fransiya	240,5	14,1	224,1	115,5
	AT & T	AQSh	127,4	7,3	272,3	200,1
	Allianz	Germaniya	140,3	6,8	915,8	66,4
	Sinopes	Xitoy	411,7	10,1	200	106,9
	Mitsubishi UFJ Finansial	Yaponiya	59	11,9	2653,1	85,7
	Amerika banki	AQSh	100,1	4,2	2,210	135,5
	China Mobile	Xitoy	88,8	20,5	168,7	213,8
	ENI	Italiya	163,7	10	185,2	86,3
	Toyota Motor	Yaponiya	224,5	3,4	371,3	167,2
	Nestle	Shveytsariya	100,6	11,6	134,7	233,5
	Vodafone	Buyuk Britaniya	74,4	11,1	219,9	135,7
	IBM	AQSh	104,5	16,6	119,2	239,2
	Proctor & Gamble	AQSh	83,3	12,9	139,9	208,5
	Diamler	Germaniya	150,8	8	211,9	64,1
	Pfizer	AQSh	59	14,6	185,8	201,4
	Statoil	Norvegiya	126,8	12,4	140,2	78,1
	AXA Group	Fransiya	147,5	5,3	1005,4	45,3
	Do‘stlik banki	Avstraliya	47,8	7,3	735,2	117,5
	Mikrosoft	AQSh	72,9	15,5	128,7	234,8
	Itau Unibanco Xolding	Braziliya	70,5	6,2	453,6	82
	Banco Santander	Ispaniya	108,8	2,9	1647,8	82,1
	BHP Billiton	Avstraliya	72,2	15,4	129,3	184,7
	Banco Bradesso	Braziliya	78,3	5,6	417,5	71,6
	Djonson & Djonson	AQSh	67,2	10,9	121,3	221,4
	Nippon Telegraph & Tel	Yaponiya	126,9	5,6	226	58,2
	Westpas Banking Group	Avstraliya	43,9	6,2	699,6	98,9
	Goldman Sachs Group	AQSh	41,7	7,5	938,6	74,5
	Kanadaning Qirolicha banki	Kanada	38,3	7,7	838,5	87,2

Yuqoridagi jadval ma’lumotlariga ko‘ra, TOP-50 talik yirik kompaniyalar qatoriga AQSH davlatining – 17 ta kompaniyasi, Xitoyning – 7 ta kompaniyasi, Buyuk Britaniya, Germaniya, Braziliya, Fransiya, YAponiya, Avstraliya davlatlarining – 3 tadan kompaniyalari, Niderlandiya, Rossiya, Janubiy Koreya, Italiya, Shveytsariya, Norvegiya, Ispaniya va Kanada davlatlaridan esa 1 tadan kompaniyalar kiritilgan. Ushbu kompaniyalar xalqaro mehnat taqsimotida, bozorlarga yangi mahsulot (xizmat)larni kirib borishida, dunyo miqyosida tovar aylanmasining shakllanishida, davlatlararo tajribalar almashinuvida katta ahamiyatga egadir. Biroq eng katta samaraga kompaniya erishadi.

3.3. Milliy darajadagi iqtisodiy oʻsishni ta’minlashda transmilliy korporatsiyalarning mohiyati
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda transmilliy struktura ham zarurligini inobatga olgan holda hozirgi kunda milliy iqtisodiyotni jahon xo‘jaligi bilan geografik prinsiplar bo‘yicha emas, balki soha yoki xo‘jalik tarmog‘ida chuqur qayta ishlab chiqarishni amalga oshirish maqsadida birlashtiradi. O‘zbekistonda ham transmilliy korporatsiyalarning faoliyati bo‘yicha amaliyotlar amalga oshirilmoqda. Misol uchun, SHveysariyaning “Nestle” kompaniyasi bunga yaqqol misol bo‘la oladi. “Nestle” kompanisiyasining 150 dan ortiq mamlakatlarda filiallari tashkil etilgan bo‘lib, unda 330ming ishchi ishlaydi. Uning 4000dan ortiq brendi 6 qit’adagi istemolchilariga ega. Ushbu kompaniya O‘zbekistonda faoliyat yuritishi maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston-SHveysariya qo‘shma korxonasi “NESTLE Uzbekistan” MCHJ tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori¹⁵ qabul qilindi. Ushbu qaror asosida “Nestle Uzbekistan” MCHJ 2000-yil fevral oyida Namangan viloyatidagi “Nafosat” sut zavodi negizida tashkil qilindi. Ushbu zavod 2002-yildan ish boshlab, dastlab ichimlik suvi strelizatsiyalangan sut ishlab chiqarilishi yo‘lga qo‘ygan. Keyinchalik 2004-yildan boshlab bolalar bo‘tqasini ishlab chiqarishni o‘zlashtirdi. Nestle kompaniyasining O‘zbekiston iqtisodiyotiga jalb etgan investitsiya daslab 30 mln.dollarni tashkil etsa, hozirgi kunda ushbu ko‘rsatkich 2 barobarga ya’ni 60 mln.dollar investitsiyani jalb etdi. Nestle kompaniyasining asosiy faoliyat maqsadi aholini sog‘lom ovqatlanish va sog‘lom turmush tarzini olib borish sohasida xalqaro ekspert tashkiloti hisoblanib, kompaniya doimo sifatli mahsulotlarni ishlab chiqarish bo‘yicha tadqiqot ishlari olib boradi va innovatsiyalarni amalga oshiradi. O‘zbekistonda kompaniya 2014 yilda “Sog‘lom bolalar” xalqaro loyihasini amalga oshirdi. 2016 yilda esa “Sog‘lom ovqatlanish haqidagi mashg‘ulotlar” mavzuida maktab o‘quvchilariga ta’lim dasturini amalga oshirdi.
Rossiyaning “Lukoyl” kompaniyasi ham O‘zbekistonda o‘z faoliyatini amalga oshirmoqda. Ushbu kompaniya 2004 yildan boshlab neft va gaz bo‘yicha geologiya-razvedka, qazib olish va qayta ishlash faoliyat sohalari bo‘yicha ishlarni amalga oshirmoqda. Lukoyl kompaniyasi mamlakatimizda 15 yildan beri faoliyat ko‘rsatib, 8 milliard dollar hajmdagi loyihalarni amalga oshirdi. SHuningdek, hozir kompaniya yangi neft va gaz makonlarini o‘zlashtirish uchun yana 2 mlrd.dollar investitsiya faoliyatini rejalashtirgan.
Andijon viloyatida Janubiy Koreya bilan “Uz-TONG XONG KO” qo‘shma korxonasi tashkil etilgan bo‘lib, unda import o‘rni bosuvchi mahsulotni – engil avtomobillarga o‘rindiqlar ishlab chiqariladi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, mamlakatimizda Rossiyaning kapitali ishtirokida 1532 ta va Xitoya sarmoyasida 1222 ta korxona tashkil etilgan. Xorij sarmoyasida tashkil etilgan korxonalar soni 2017-yil bilan solishtirilganda 42 foizga ortib, 8280 tani tashkil etgan. SHuningdek, Turkiya – 982 ta, Janubiy Koreya – 689 ta, Qozog‘iston – 594 ta korxonalari tashkil etilgan. Korxonalarning asosiy qismi sanoat va tijorat yo‘nalishida bo‘lib, Toshkent shahrida 61 % (5082 ta), Toshkent viloyatida 11 % (913 ta), Samarqand viloyatida 5,2 % (430 ta) xorijiy korxonalar tashkil etilgan. Demak, transmilliy korporatsiyalar milliy iqtisodiyotimizga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, yangi mahsulot turlarini ishlab chiqarish, import o‘rnini bosuvchi mahsulotlarni ishlab chiqarish, ishlab chiqarishga innovatsiya texnolgiyalarini joriy etish, shu qatorida ish o‘rinlarini yaratish kabi masalalarni hal qilishda ko‘mak beradi.
Nazorat savollari

1.	Transmilliy korporatsiyalar qanday mohiyatga ega?
2.	Transmilliy korporatsiyalar qanday funksiyalarni amalga oshiradi?
3.	TMK qanday salbiy jihatlarga ega?
4.	Jahon iqtisodiyotida zamonaviy TMKlar qanday xarakterli belgilarga ega?
5.	Jahondagi yirik korporatsiyalarning ro‘yxatini tuzishishda qaysi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi.
6.	TMK egallash ko‘lami bo‘yicha qanday shakllarga ajratiladi?
7.	TMKlarni qanday guruhga bo‘linadi?
8.	Jahon xo‘jaligida transmilliy korporatsiyalarning o‘rni.
9.	Jahon iqtisodiyotini rivojlantirishda transmilliy korporatsiyalar qanday ahamiyatga ega?
10.	Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda transmilliy korporatsiyalar qanday ahamiyatga ega?