Nammti iqtisodiyot fakulteti Iqtisodiyot yònalishi 14-au-20 guruh

NamMTI Iqtisodiyot fakulteti

Iqtisodiyot yònalishi 14-au-20 guruh

Talabasi Sheraliyev Umidjonning

“Iqtisodiyot tahlili va audit” fanidan

MUSTAQIL ISHI

Òzbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini tashkil qilishning huquqiy asoslari
Reja:
1

• Auditorlik òzi nima?

2

• Auditorlikning paydo bòlishi va uni Òzbekistonga kirib kelishi

3

• O`zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyating huquqiy asoslari

Audit haqida tushuncha

• Audit (ing. audit – u eshitadi) – mu-ayyan vakolatlar berilgan shax-slar – auditorlar (auditorlar firmalari) tomonidan xoʻjalik yuritayotgan sub’ektlarning moliyaviy hisobotlari toʻgʻriligini, ular amalga oshirgan mo-liyaviy va xoʻjalik operatsiyalarining mamlakat qonunlariga muvofiqligini tekshirish maqsadlarida oʻtkaziladigan moliya hujjatlari ekspertizasi va tahlili; taftish. Uning ichki A. va tashqi A. turlari bor. Ichki A. boshqaruvning korxona xoʻjalik fao-liyati toʻgʻrisida axborot olish, mene-jerlar hisobotining haqqoniyligini tasdiqlash maqsadlarini koʻzlaydi. Tashqi A. oʻzaro mustaqil tomonlar (kor-xona va auditorlik firmasi) oʻrtasida shartnoma asosida amalga oshiriladi. A.da korxona moliyaviy hisobotining toʻgʻriligiga baho beriladi, uning amaldagi qonunchilikka mos kelishi tasdiqlanadi. A. yoʻnalishiga koʻra umu-miy A. (korxonalar, birlashmalarning tashkiliy-huquqiy shakli hamda mulkchilik turlaridan qat’i nazar), bank A., sugʻurta tashkilotlari A., investitsiya institutlari A. va boshqalarga bòlinadi

Auditorlikni tarixi

• Audit etarlicha katta hikoya bor. Birinchi mustaqil auditorlar XIX asrda paydo bo'lgan. Evropadagi aktsiyadorlik jamiyatlarida. "Audit" so'zi turli xil tarjimalar "U eshitadi" yoki "tinglaydi" degan ma'noni anglatadi. Shunday qilib, ma'naviy ta'lim muassasalarida o'qituvchi nomidan, boshqa talabalarni materialni assimilyatsiya qilish uchun boshqa talabalarni ishonchli tekshirib ko'rishgan. Bunday ishonchli munosabatlar audit tadbirlarida mavjud. Auditorlik faoliyati - auditorlar tomonidan tekshirish jarayoni (auditorlik firmalar) buxgalteriya hisobixo'jalik yurituvchi subyektlar tomonidan amalga oshiriladi

Auditning paydo bo'lishi korxonani boshqarish (ma'muriyat, menejerlar), uning faoliyatiga (egalari, mulkdorlar, investorlar, investorlar) bo'lganlarning manfaatlarini taqsimlash bilan bog'liq. Ikkinchisi faqat kompaniyaning buxgalterlari tomonidan taqdim etilgan moliyaviy ma'lumotlarga ishonishni xohlamadi va ularga bo'ysunadi. Korxonalar tomonidan tez-tez uchraydigan, idrok bilan aldash xavfni sezilarli darajada oshirdi moliyaviy investitsiyalar. Aksiyadorlar ma'muriyat tomonidan taqdim etilgan hisobotni to'liq aks ettirishicha, ular aldanma- ganiga amin bo'lishlarini xohlashdi moliyaviy ahvol Korxonalar. Moliyaviy ma'lumotlarning to'g'riligini tekshirish va moliyaviy hisobotlarni tasdiqlash uchun odamlar taklif etildi, ular aktsiyadorlarga ko'ra, ularga ishonish mumkin. Auditorga bo'lgan asosiy talablar uning so'zlari va mustaqillik halolligi edi. Buxgalteriya hisobini bilish avval asosiy ahamiyatga ega emas, ammo buxgalteriya hisobi, buxgalteriya hisobi, shuningdek, auditorning yaxshi professional tayyorlamoqda
Angliya 1844 yildan beri bir qator kompaniyalar nashr etilgan tarixiy varaqlar auditi hisoblanadi. Belgilangan aktsiyadorlik jamiyatlari Kengashida buxgalteriya hisobini tekshirish uchun yiliga kamida bir marta maxsus odamni taklif qilishlari shart. Aksiyadorlar uchun hisobot
Rossiyada auditor unvoni Butrus tomonidan kiritilgan 1. Auditorning pozitsiyasi Ofis menejeri, kotib va \u200b\u200bprokurorning ba'zi majburiyatlarini birlashtirdi. Rossiyadagi auditorlar hakamxalx buxgalterlar deb nomlangan. Audit institutini tashkil etishga bo'lgan barcha urinishlar (1889, 19129 1928 yillarda) muvaffaqiyatsiz tugadi.
Global iqtisodiy inqiroz 1929--1933 yillarda. Buxgalter-audit xizmatlariga ehtiyoj sezildi. Bu vaqtda audit sifatiga bo'lgan talablar keskin qotib qolmoqda, bozor bunday xizmatlarga ehtiyoj ortib bormoqda. Inqiroz tugaganidan keyin deyarli barcha mamlakatlar tarkibidagi ma'lumotlar miqdoriga majburiy talablar kiritishni boshlaydilar yillik hisobotlarva ushbu hisobotlar va auditorlarning xulosalarini nashr etish majburiyati. Audit firibgarlikga qarshi kuchli bo'ladi. 40-yillarning oxirigacha. Audit asosan qayd etilganlarni tasdiqlovchi hujjatlarni tekshirishda bo'lgan pul operatsiyalariva ushbu operatsiyalarning tegishli guruhlari moliyaviy hisobotlar. Bu tasdiqlovchi audit deb nomlangan edi. 1949 yildan keyin mustaqil auditorlar samarali ichki boshqaruv tizimiga ega ekanligiga ishonish, ahamiyatsiz va moliyaviy ma'lumotlar juda katta va aniqdir. Auditorlik firmalari to'g'ridan-to'g'ri tekshirilgan cheklardan ko'ra ko'proq konsalting faoliyatini jalb qila boshladilar. Bunday audit tizimga yo'naltirilgan.
Bozor iqtisodiyoti tomonidan ishlab chiqarilgan va bu iqtisodiyot mexanizmining ajralmas qismi bo'lgan auditorlik faoliyati. Rossiyadagi audit xizmati rivojlanishning dastlabki davrida (ayniqsa, bank auditi sifatida). Mamlakatimizdagi birinchi audit firmasi - "Inadit" 1997 yilda tashkil etilgan. SSSR Sovmineyning farmoniga muvofiq. Ushbu kompaniyaning tashkil etilishi milliy iqtisodiyotning turli sohalarida qo'shma korxonalar tashkil etish bilan bog'liq boshqa ko'plab auditorlik firmalariga tengdir. Xorijiy investorlar Mamlakatimizning yarmida rivojlangan davlatlarda mavjud bo'lgan auditorlik paydo bo'lishiga va rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi va bu mamlakatlarimizning bir yarim asrdan yuqori bo'ldi va ushbu mamlakatlarning tadbirkorlik sub'ektlarining ishonchiga loyiqdir. Rezga qaramay, ayniqsa so'nggi ikki yil ichida Rossiyadagi auditorlik firmalarining soni, mamlakatimizda auditorlik faoliyatini rivojlantirish, tegishli qonunchilik bazasi yo'qligi tufayli kechiktirildi.

• Auditorlik faoliyatini me’yoriy tartibga solish tizimining birinchi (yuqori) pog’onasida O’zbekiston Respublikasining «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonuni (yangi tahriri) turadi. Ushbu qonun O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2000 yil 26 maydagi qaroriga muvofiq qabul qilingan bo’lib, 29 moddadan iborat (1-ilova). Qonun Respublikamizning moliyaviy-iqtisodiy tizimida auditning o’rni, maqsadi va vazifalarini belgilangan.

• Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish maqsadida qabul qilingan hukumat qarorlarini ham ushbu tizimning birinchi pog’onasiga kiritish mumkin. Jumladan, 22 sentyabr 2000 yilda O’z-bekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 365-sonli «Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va auditorlik tekshirishlarining ahamiyatini oshirish to’g’risida»gi Qarori qabul qilindi

• Shuningdek, ushbu qarorga muvofiq «Auditorlik xulosalarini soliq organlari va boshqa nazorat organlari tomonidan hisobga olish tartibi to’g’risidagi Nizom», «Majburiy auditorlik tekshiruvi o’tkazishdan bo’yin tovlaganligi uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektlardan jarima undirish tartibi to’g’risidagi Nizom» va «Auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun auditorlik tashkilotlariga litsenziya berish to’g’risidagi Nizom» tasdiqlangan.

Ushbu qarorga muvofiq: ijobiy auditorlik xulosasi mavjudligi xo’jalik yurituvchi sub’ektining moliya-xo’jalik faoliyati soliq organlari va boshqa nazorat organlari tomonidan oxirgi tekshirish o’tkazilgandan keyin kamida 24 oydan oldin tekshirilmasligi uchun asos hisoblanadi;

• Buxgalteriya hisobini yuritish va hisobot tuzish auditorlik tashkiloti tomonidan amalga oshiriladigan mikrofirmalarning moliya-xo’jalik faoliyati soliq organlari va boshqa nazorat organlari tomonidan tegishli auditorlik tashkiloti albatta jalb qilingan holda tekshiriladi. Bunda moliyaviy hisobotning to’g’riligi uchun auditorlik tashkiloti javob beradi.

Qarorning 3-bandiga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi auditorlik faoliyatini litsenziyalash maxsus vakolatli davlat organi etib tasdiqlangan va unga quyidagi funktsiyalar yuklatilgan: