Name of presentaton

Denov tadbirkorlik va pedagogika Instituti ijtimoiy- gumanitar fakulteti Tarix yo’nalishi 1-bosqich talabasi Ergashev Davronbekning Arxeologiya fanidan tayyorlagan 9-Mustaqil ishi

Mezolit davri yodgorliklari Reja:

O'rta Osiyoning mezolit davri madaniyatlari.
1
Obishir, Qo’shilish, Machay yodgorliklar
2
Sharqiy Pomir mezoliti
3
Hozirgi paytda O'rta Osiyo hududida mezolit davriga oid ikki yuzdan ortiq yodgorliklar aniqlanib, ular madaniy qatlamga ega makonlar va terma moddiy manbalarga ega manzillardan iborat. Ular g’or, ochiq joy makonlar va mavsumiy manzillardan iborat bo'lib, pasttekisliklardan tortib baland tog’ tizmalariga qadar bo'lgan hududlarda keng tarqalgan. Ularning davriy sanasi nisbatan yaxshi o'rganilgan Yaqin Sharq hududi yodgorliklariga solishtirish va radiokarbon usulidagi tekshirishlar asosida mil avv. XII-VII ming yilliklar doirasida sanaladi.
Bu yerda mezolit davriga oid barcha turdagi yodgorliklarda ilmiy tadqiqot ishlarini olib borgan arxeolog olimlar ularni madaniyatlar, madaniyat majmualari (komplekslar) va variantlarga ajratib o'rganishga harakat qilishgan. Arxeolog olima G.F.Korobkova Kaspiy dengizining sharqiy hududlaridagi mezolit davriga oid arxeologik yodgorliklarini tosh qurollariga ishlov berishning turli usullariga asoslanib, Balxanbo'yi va Zarzi alomatlariga ega bo'lgan Sharqiy Kaspiybo'yi guruhlarini ajratib ko'rsatadi.
Shuningdek, olima Markaziy Farg’ona hududi yodgorliklarini ham ikki guruhga: tekislik (Fargona) va g’or-makon (Obishir) variantlari yoki madaniy majmualariga ajratgan. G’or-makon variantini Obishir varianti nomi bilan ilk bosqichiga, tekislikdagi yodgorliklarni esa Farg’ona varianti nomi bilan rivojlangan bosqichiga ajratgan. Akademik O'.I.Islomov esa ularni umumiy Obishir madaniyati, nomi bilan yuritish kerakligini taklif etadi. Shuningdek, arxeolog olim Qo'shilish va Machay g’or makonlarida amalga oshirgan arxeologik tadqiqotlari natijalariga asoslanib, Toshkent va Surxondaryo hududlarini ham alohida arxeologik majmualar sifatida qayd etadi.
Machay g’or makoni (mil.avv. VII-VI ming yilliklar) Surxondaryo viloyati Boysun togining janubiy-garbida shu nomdagi qishloqda Turkandaryo (Sherabod daryoning yuqori oqimi) ning o'ng soxilila joylashgan. Yodgorlikda 1930 va 1950 yillarda G.V.Parfiyenov, M.V.Vorones, A.P.Okladnikovlar o'rgangan. 1970-1971 yillarda esa O'.Islomov qazish ishlarini davom ettirgan. Yodgorlikda ikkita madaniy qatlamlar aniqlangan.
Undandan tosh va suyakdan yasalgan mehnat qurollari, hayvon va odam suyaklari topib o'rganilgan. Toshdan yasalgan qurollar nukleuslar, pichoqlar, kesgichlar, geometrik shakldagi (trapesiya, sigment) mikrolit qurollar, nayza o'qi uchlar va boshqalardan iborat.
Bu mezolit davri yodgorliklari Markansuv madaniyati (Alichur va Oshxona makoni) va Issiq madaniyati yoki aniqrogi Issiq majmuasidan (Issiq gor-makoni) iborat. Pomirda mezolit davri mil.avv. VII ming yilliklarga tog’ri keladi. Markansuv madaniyati Pomirdan tashqarida shakllangan. Uning kelib chiqish ildizi aniqlanmagan bo'lsada, tosh qurollariga ishlov berish xususiyatlari mahalliy tabiiy sharoitga bog’liqligi seziladi.
Oshxona makonida bir davrga oid uchta madaniy qatlam aniqlangan. Yirik dag’al ishlangan mehnat qurollari va kichik nafis mehnat qurollari ajralib turadi. Bu yerda silliq toshdan yasalgan ikkita o’choq joylashgan bo'lib, uning atrofida yashash maydonchasi aniqlangan. Bu yashash maydonchasi yengil turdagi chaylasimon uylarning qoldiqi bo'lishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar

• Kabirov J.Sagdullayev A. O’rta osiyo arxeologiyasi.T.,1990
• Egamberdiyeva N.A.Arxeologiya.T.,2011
• IBRAGIMOV R.Z. MARKAZIY OSIYO ARXEOLOGIYASI. T., 2 0 1 3