Наманган вилояти халқ таълими бошқармаси

НАМАНГАН ВИЛОЯТИ ХАЛҚ ТАЪЛИМИ БОШҚАРМАСИ
ТЎРАҚЎРҒОН ТУМАН ХАЛҚ ТАЪЛИМИ МУАССАСАЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ МЕТОДИК ТАЪМИНЛАШ ВА ТАШКИЛ ЭТИШ БЎЛИМИ
ТУМАН “БАРКАМОЛ АВЛОД” БОЛАЛАР МАРКАЗИ
“БОЛАЛАР ТЕАТРИ” ТЎГАРАГИ РАХБАРИ ИБРАГИМОВА ХОЛИСХОННИНГ “УР ТЎҚМОҚ” ЭРТАГИ МАВЗУСИДАГИ БИР СОАТЛИК


ДАРС ИШЛАНМАСИ


Тўрақўрғон шахри

Ушбу бир соатлик дарс ишланмаси “Баркамол авлод” болалар марказларидаги тўгараклар ва умумий ўрта таълим мактабларининг тўгаракларда фойдаланиш учун тавсия этилади.
Муаллиф: Х.Ибрагимова - “Баркамол авлод” болалар маркази “Болалар театри” тўгарак раҳбари

Тақризчилар: А.Азизов - “Баркамол авлод” болалар маркази
маънавий-маърифий ва ўқув ишлар бўйича директор ўринбосари

М.Мамаюнусова - “Баркамол авлод” болалар маркази услубчиси

Ушбу бир соатлик дарс ишланма туман “Баркамол авлод” болалар маркази услубий кенгашининг 20..... йил “........”.............................даги №............ – сонли карори билан фойдаланишга тавсия этилди.

Мавзу: “Ур тўқмоқ” эртаги.


Таълимий мақсад: Ўқувчиларда ўзбек миллий драматурглари яратган асарлар асосида турли образлар яратиш, қўғирчоқларни танланган сценарий бўйича турли усулларда ҳаракатга келтира олиш, ўзбек халқ ва жаҳон эртакларидан намуналари асосида кичик саҳна асарларини яратиш малакаларини ҳосил қилишдан иборат. Қўғирчоқ театри жаҳондаги кўп халқларга қадим замонлардан буён қадрдон. У жамиятнинг тараққиётида муҳим рол ўйнаб келган. Башарият маданиятнинг буюк намоёндалари Сервантес, Гёте, Лессинг, Диккенс, Свифт, Лессаж, Гайден, Глюк, Тагор, Лорка, Фичик ва Нозим Ҳикмат кабиларнинг бу санъатга юксак баҳо бериб, катта эътибор билан қараканликлари ҳам шундан далолат беради. Лекин ҳар жойда ҳар хил шакл тараққий этган, турли ҳажмдаги саҳнавий қўғирчоқлар русум бўлган. Бир ҳил қўғирчоқлар бир ярим-икки қарич бўлса, баъзилари одам баробар келади. Айрим қўғирчоқлар қўлқопдек қўлга кийиб ўйналса, айримлари иплар билан юқоридан бошқарилган. Кўп мамлакатлар қўғирчоқни ўйнатувчи киши кўринмайди. Японларда эса томошабинларга кўринган ҳолда бир қўғирчоқни уч киши бошқаради. Шундай бўлса-да, қўғирчоқ театрининг дунёда танилган тўрт турини алоҳида ажратиб кўрсатиш мумкин булар: қўлга кийиб ўйнатиладиган, ип билан бошқариладиган, сояси тушадиган ва актёри кўринадиган қўғирчоқ томошаларидир. Ўзбек халқи, аждодларимиз бу турларнинг барчасидан хабардор бўлганлар.
Қўғирчоқларнинг боши, қўллари ва кўйлаги бўлиб, ўйинчининг билагидан уларнинг танаси ҳосил қилинган. Қўғирчоқ бошлари одатда ёғочдан ясалган. XIX аср охирларидан Фарғона водийси ва Тошкентда чинни бошли елимли қўғирчоқлар ҳам истеъмолга кирган. Қўғирчоқ ясаш, уни кийинтириш билан кўпинча қўғирчоқбозларнинг ўзлари шуғулланган. Баъзан буюртма бўйича бешикдўз усталар ясаб беришган. Қўғирчоқларнинг кўзлари одатда қора ранг билан чизилган, баъзида қора, яшил, сариқ, пушти рангли мунчоқлардан ясалган. Қош, соқол ва мўйлов баъзан чизилган, баъзан жундан қилинган. Масалан: чол қиёфасидаги қўғирчоқнинг қоши, мўйлови ва соқоли оқ ёки мош-гуруч жун ёпинтиришдан ҳосил этилган. Қўғирчоқлар-нинг қўллари сариқ, пушти ёки қора чармдан, баъзан латта-ю увададан тикилган. Албатта, бунда қўғирчоқ қандай типни тасвирлаши эътиборга олинган.
XIX аср ва XX аср бошида Ўзбекистон ҳудудидаги қўғирчоқбозлар ишлатган барча қўғирчоқлар типларини йиғиб келганда юзтадан ҳам ошар, чунки жуда кўп қўғирчоқ ва уларнинг томошалари бизгача етиб келмаган. Аммо шу нарса аниқки, ҳар қайси қўғирчоқбоз кўпи билан 20 та қўғирчоқ ишлатган. Чунки ҳар спектаклда 8-12 қўғирчоқ иштирок этиб, мазмунан бир-бирига боғланиб кетувчи 4-6 эпизод ҳосил қилган. Ҳар қандай қўғирчоқбоз томошасида бир қўғирчоқ муҳим аҳамиятга эга бўлганки, у ҳам бўлса, Качал Полвондир. Шу сабабли уни ясашда алоҳида эътибор берилган. “Чодир жамол” театрининг Качал Полвон билан Бичахондан ташқари бизга маълум бўлган барча қўғирчоқларни тўрт тоифага ажратиш мумкин: ҳажвий персонажлар, халқ типлари, санъаткорларнинг қиёфалари ҳамда ҳайвон ва афсонавий махлуқлардир.


Биз тайёрлаган барча эртак қахрамонларини тўгарак аъзолари билан биргаликда ясаб тайёрлаганмиз.