|
Chust shahri, Namangan viloyatidagi Chust tumanining markazi. Oʻrta Osiyo ning eng qadimgi dargohlaridan biri.Fargʻona vodiysi ning madaniyat beshiklaridan biridir. Shaharning kelib chiqishi miloddan avvalgi zamonlarga borib taqaladi. Bu yerda tahminan 3000-3500 yil muqaddam inson jamoalari istiqomat qilishi boshlagan. Buning isboti sifatida shaharning shimoliy qismidagi "Bibiona" ziyoratgohini olish mumkin. Bu yerda qadimgi Bronza davri dan qolgan yodgroliklarni, oʻsha davr insonlarining turmush tarzini aks ettiruvchi arxeologik qazilmardan namunalar bor. Chust soʻzi, 15-16 asrlarda Chust yaqinidagi Chodak qishlog'i (Pop tumani)da dunyoga kelib, keyinchlik Chust shahrida voyaga yetgan va shu shaharning eng mashhur kishilaridan biriga aylangan Mavlono Lutfulloh bilan bogʻliq boʻlib, tojik tilidagi „chust“(antonimi „sust“) yaʼni „chaqqon“, „tez“ maʼnolarini anglatadi. Mavlono Lutfulloh oʻz davrining eng tajribali, zukko mirob(irrigator)laridan biri boʻlib, ul zot tomonidan qoldirilgan bilgilar hozirgi paytda ham qoʻllanib kelinmoqda. Shaharning bir qancha yerida Mavlono Lutfulloh nomi bilan bogʻliq chashma-buloqlarni uchratish mumkin. Chust tumani hokimi Abdulhodiyev Alisher Abdusalomovich.
Chustning mahallalari[tahrir]
Bogʻi Eram
Bibiona
Birlik
Bofanda
Dehqonobod
Doʻzanda
Doʻstlik
Guliston
Kamarsada
Mehtanotobod
Mustaqillik
Navbahor
Navroʻz
Pansada
Sabzazor
Sadacha
Serob
Xoʻjaobod
Yakkabuloq
Zarafshon
Наманган вилояти Чуст шаҳаридаги Чустий МФЙда 9000 яқин ўзбек, тожик, татар ва рус миллати вакиллари истиқомат қилиб, уларнинг этник ҳусусиятининг моноген ва ретроспективлиги сабаби, ҳудуднинг эски шаҳар чораҳасида жойлашганидир. Чустилик аҳоли ҳунармандчилик ва савдо-сотиқ маданиятини йўлга қўйишда Шаҳриҳон ва Марғилонликлардан ортда қолмайди. Ҳотин-қизлар асосан дўпи, каштадўзлик ва турли ҳил маросим либосларини тайёрлаш бўйича ўзига ҳос мактаб яратган. Эркаклар темирга ишлов бериш яъни, пичоқчилик бўйича Шаҳрихонликлар рақобатдан нафақат юртимизда балки, ҳорижлик ҳаридорларни ҳам эътиборини қозонган.
Ҳоҳ аёллар ҳоҳ эркакларнинг кўҳна ҳунармандчилик анъаналарини ҳозирга қадар нафақат давом этиб келишида балки, замон билан ҳамнафас ривожланиб, сайқал топишида кекса авлод усталарни ҳизматлари беқиёсдир. Эътироф этилишича қизларга 7-8 ёшидан момо ва оналари ўз касб корлари сирини ўргатиб, “қиз боланинг қўли ишда бўлса тили камроқ сўзлайди”-дея ўгит беришар экан.
Қизларга нисбатан ўғил болаларга касб -ҳунар ўргатишда ёшликдан лаёқатига кўра бир нечтаси савдо-сотиқ ва ошпазликдан сабоқ беришар экан. Чунки ўғил бола рўзғор эгаси бўлиш билан бирга кўпроқ умри турли сафар-ларда ўтиши ва маҳаллада жойлашган турли зиёратгоҳ ҳамда дам олиш масканларига келувчиларга хизмат кўрсатиш ҳам назарда тутилган. Ҳудуд умумий аҳолисининг 0.09 % олий маълмуотлик бўлиб, 0.05 % аёллар ва 0.04 % эркаклар ташкил этиб, шифокор, ўқитувчи, ҳисобчи, иқтисодчи ва муҳандис каби соҳалар мавжуд. Аммо, ҳозирда 0.04% олий маълумотли эркак ва аёллар тадбиркорлик билан машуғу, аёлларнинг кўпчилиги ўз касбида фаолият юритиш билан ҳунарманчилик ёки тадбиркорлик фаолияти билан банд, фаолиятдан четлашиш кўпроқ эркаклар орасида кузатилади.
Чустликлар ҳунарманд бўлишдан ташқари азалдан миришкор бўлиб, боғ, чорва ва деҳончилик ҳам уларга ота мерос касб ҳисобланади. Маҳаллий дам олувчиларни ҳуштам таомлар билан сийлашга маҳсулот ўзларидан чиқади. Ҳорижий туристлар Марғилонга нисбатан Чустга кам ташриф буюради, сабаби ҳудуд инфроструктураси ҳали тўлиқ ўзлаштирилмаган.
2017 йилга нисбатан 2018 йилда ажримлар сони бироз камайган, сабаби эрта никоҳ қуриш, катта авлодни таъсири оситда яқин қариндошларнинг турмуш қуриши ва бу ҳолатларда никоҳланувчиларни фикри инобатга олин-маслигидан юзага келган. Мазкур ҳолатлар моногенликка ҳос социал-психологик ҳодисавийлик бўлиб, ногиронлик билан боғлиқ ирсий касаллик-ларнинг ҳам авж олишига сабаб бўлади.
Оилада ногирон фарзандни дунёга келишига нисбатан бир томонла-ма қараш яъни, айбни она, аёл “зиммаси”га ортиш, айбдор қилиш ҳолкати кўп кузатилади. Натижада катта ёшлик 12 нафар ногироннинг 2 нафари туғма, 10 нафарида ортирилган 28 бола ва ўсмирлардан 8 нафарида ортирилган 20 нафарида туғма ногиронликни борлигига ҳомиладорлик даврида онанинг ўз соғлига эътибор бериш, даволанишга қайноналар тўсқинлик қилади. Скриннинг марказининг узоқлиги, текширувларга етарли эътибор бермаслик ва тиббиёт маданиятни етарли тарзда ривожланмагани сабаб бўлган. 31 та кам таминларннинг 70% ногирон парваришлаётган оилалар “ҳиссаси” тўғри келади, уларнинг даволанишига ҳомийлик ёрдами фақатгина “қоғоз”да бор, аммо тиббиёт ёрдам кўратиш даражаси паст.
Жиноятчиликнинг даражаси 2017 йилда 117 бўлса, 2018 йилда 102 тани ташкил этиб, ўғирлик, талаон-тарож ва оғир турдаги жиноятларнинг камайиши кузатилган. Лекин, иқтисодий соҳадаги қонун бузилишлар сони сақланиб қолган, ҳусусан солиқдан қочиш, яширин иқтисодиёт юритиш, фрибгарлик ва спиртли ичимлик ичишдан содир этилган жиноятлар сони сақланиб қолган. Ҳудуд аҳолси дунёқараши моногенликка ҳос бўлиб, оила ва аҳоли ўртасида катта ёшли(кекса, қари) авлод вакилларини таъсир доираси юқори бўлани сабаб, 89% кексалар бош бўлган оилаларда никоҳ ажрими, жиноятчилик ва шу тарздаги салбий ҳолатларни ҳоли тарзда умр гузаронлик қилади.
Ҳудуд иқтисодиётини юксалишига асосан ҳусусий тадбиркорлик яъни ҳунармандчилик, маҳаллий туризм ва зироатчилик туфайли эришилган. Мазкур йилда иссиқхона бунёд этиш, меҳмонхона, меҳмон уйлари, умумий овқатланиш шаҳобчаларини ташкил этиш ва турли хизмат (сервис) соҳасини йўлга қўйилди. Асосий иш ўринлари ҳусусий тадбиркорлик ҳиссасига тўғри келади, туманнинг санаотлашув даражаси юқори эмас, агур бу борада етарли чора-тадбирлар ишлаб чиқмаса келгусида ишсизлик даражаси ортиб кетади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
