Namangan muxandislik texnologiya instituti pul va banklar

4.O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilgan pul islohotlari va ularning o‘ziga xos xususiyatlari.
O‘zbekistondagi inflyasiya bu mustakil O‘zbekiston zaminida vujudga kelgan inflyasiya emas. Tarixan bu inflyasiya sobik SSSR da yuzaga kelgan. Bu inflyasiyaning umumiy iktisodiy sababi davlat boshkaruvida iktisodga nisbatan siyosatga kup e’tibor berganidadir. Natijada ishlab chikarish sur’tlari tushib ketdi. Tovar kamyobligi yashirin jarayon bo‘lib, tovarlarni ishlab chikarish uchun ko‘p xarajat qilinsada (xom-ashyolarning narxi yuqoriligi tufayli) tovarlar past baxoda sotilgan. Fark davlat byudjetidan qoplana borgan. 1992 yilning boshidan erkin baxolarga o‘tish natijasida (ozik ovkat va yokilgi resurslardan tashkari) inflyasiya yuzaga otilib chiqdi va tez sur’atlar bilan rivojlanib ketdi.
SHu tufayli O‘zbekistondagi inflyasiya sobik SSSR davrida yuzaga kelgan inflyasiyaning qoldig‘idir va uni davolash uzoq vaqtni talab qiladi. Sobiq SSSR da, jumladan O‘zbekistonda 90 - yillardagi inflyasiyasining asosiy sabablari:
- iktisodiy muvozanatning yo‘kligi, ishlab chikarish sur’atlarining tushib ketishi natijasida rejali iktisodiyotdagi inkiroz;
-maxsulotlar sifatining, mexnat unumdorligining pastligi;
-ishlab chiqarishda xarajatlar salmg‘gining oshib ketishi, bexuda sarflar, iktisod prinsiplariga rioya qilmaslik va boshkalar xisoblanadi..
Undan tashqari rivojlangan bozor sharoitiga o‘tmasdan turib baxolarning erkinlashuvi, tovar massasi ustidan ba’zi bo‘limlarining yakka xukmronlik o‘rnatishi, baxolarni xoxlagacha boshqarish, kredit, moliya siyosatlarining noto‘g‘ri olib borish, iktisodning “dollarlashuvi”, “rubl zona” sining emirilishi, valyuta tushumlari va milliy boylikning chetga oqib ketishi va boshqalar inflyasiya jarayonining yana rivojlanishiga olib kelgan.


Inflyasiya jamiyatning rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

1. 
   Mamlakat iqtisodiy ahvolini tang holga olib keladi:
   

– ishlab chiqarish hajmi tushib ketadi va baholarning oshib borishi ishlab chiqarish istiqbollariga to‘g‘anoq bo‘ladi.
– kapitalning asosiy qismi ishlab chiqarishdan savdo (muomala) sohasiga, vositachilik sohasiga oqib o‘tadi. CHunki ishlab chiqarishdan ko‘ra, savdo sohasidagi kapital tezroq va ko‘proq foyda keltiradi;
– baholarning o‘zgarib turishi olibsotarlikni rivojlantiradi, arzon vaqtida olib, qimmat bo‘lganda sotish jarayoni, tovar zaxiralarini yashirish jarayonlari avj oladi;
– kredit berish jarayonlari cheklangan bo‘ladi. Qarz oluvchilar ko‘payadiyu, qarz beruvchilar soni qisqaradi, chunki qarz bergan yutqazishi mumkin;
– davlatning moliya resurslari qadrsizlanadi va h.k.
Aholining kam daromad oluvchi qismining ijtimoiy ahvoli yomonlashadi. Ularning real daromadlari kamayadi. Nominal daromadning baholar o‘sishidan tushishi natijasida aholining turmush darajasi pasayadi. Ayniqsa, nafaqa, davlat tashkilotlaridan maosh oluvchilarning ahvoli qiyinlashishi mumkin. Inflyasiya aholi jamg‘armalarining qadrsizlanishiga olib keladi. Inflyasiya aholi ba’zi qatlamlarining (savdosotiq sohasida) boyishiga olib keladi.
Davlat aholining daromadlar darajasini tenglashtirish maqsadida daromad va soliqlarni indeksatsiya qilib boradi.

Nazorat uchun savollar

1.Pul islohotlarini amalga oshirishning zarurligini, pul islohotlarini amalga oshirish shart-sharoitlarini ochib bering?
2. Pul islohotlarini amalga oshirish usullarini yoritib bering?
3. Denominatsiya va uni amalga oshirish tartibini, nullifikatsiya va uni amalga oshirish tartibini tushuntirib bering?
4.O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilgan pul islohotlari va ularning o‘ziga xos xususiyatlarini yoritib bering?