Namangan muhandislik-texnologiya instituti "sichtei" kafedrasi "hozirgi zamon raqobat nazariyasi"

2-
 
jadval. «Raqobat»ning turli iqtisodiyot sharoitlaridagi qiyosiy tavsifnomasi 
6 
Абдуллаев Ё. Бозор щтисодиёти асослари: 100 савол ва жавоб. - Т.: «Ме^нат», 1997, 57-58-
6. 
10 

---

Маъмурий-буйрукбозлик иктисодиёти шароитида
Эркин возор иктисодиёти шароитида
•
Ракобат «социалистик мусобака» билан алмаштирилиб 
келинди. «Ракобат» сучи ни ишлатиш таки клан ар эди.
•
Мусобака ким у
зиш
» ким яхши натижаларга эришиш учун 
булган калбаки беллашув эди. Ч у и к и эри шил макан 
юту к ва бажарилмаган курсаткичларга эришилиши 
«ракамлар»да таъминланарди.
•
Социалистик м ус о б а кад а i и мажбурий сафарбарлик 
усули:
-ташаббускорлик рухини сундирарди;
- сифатини яхшилаш ва ишлаб чикариш х аражатл ар и 
и и
•
Ракобат рагбатлантирувчи и кт и с од и ёт и и каракатга 
солувчи кучдир. ТТ Ту сабабли у бозор иктисодиёти 
механизмида асосий урин олади.
•
Ракобат режалаштирилмайди ва катти к назорат остига 
олинмайди. Ракобатч ил и к н и бозордаги:
-
талаб ва таклиф;
-
нарх-наво;
-
олигополия ва монополия даражаси;
-
давлатнинг антимонопол сиёсати белгилайди.
•
Ракобатда мажбурий сафарбарлик булмайди. Бу ерда кал о 
л ва эркин иктисодий ракобатни
pasaytirish imkonini bermas edi; - 
«yalpi 
mahsulot» 
mafkurasi 
hukumronligida 
musobaqa 
ko’rsatkichlari ko’pincha miqdoriy 
ko’rsatkichlarga qarab bajarilar edi. 
rivojlantirish 
evaziga 
ishlab 
chiqaruvchilar ustidan xaridorlarning 
hukmronligi o’rnatiladi. 
Iqtisodiy kategoriya sifatida «raqobat» nisbatan keng tarqalgan fundamental 
atama hisoblanadi. Biroq, raqobat tushunchasi shu qadar serqirraki, uni qandaydir 
yagona umumiy ta’rif bilan qamrab olish mumkin emas. Raqobat ham xo’jalik yuritish 
usuli, ham bir kapitalning boshqasi bilan bellashuvini ta’minlovchi kapitalning amal 
qilish usuli. Raqobatda yuvar ishlab chiqarishning xususiyati, uning rivojlanishi usuli 
eng asosiy ahamiyatli belgi sifatida qaraladi. Bundan tashqari, raqobat ijtimoiy ishlab 
chiqarishning stixiyali regulyatori rolida ham maydonga tushadi. 
«Raqobat» tushunchasini aniqlashtirishning ba’zi bir nuqtai nazarlariga to’xtalib 
o’tish maqsadga muvofiq hisoblanadi. A.Smit raqobatni bozordagi alohida sotuvchi va 
xaridorlarning nisbatan foydali sotish va xaridga erishish uchun bellashuvini 
ifodalovchi xulqiy kategoriya sifatida talqin etgan. Y.Shumpeter raqobat iqtisodiy 
o’sish nuqtai nazaridan yangi tovarlar, yangi texnologiyalar, ehtiyojlarni qondirishning 
yangi manbalari, tashkilotlar yangi turlarining eskilari bilan oellashuvini namoyon 
etadi, deb ta’kidlaydi. 
Shundan kelib chiqqan holda, raqobatni maksimal foydani qo’lga kiritish, 
nisbatan qulay xo’jalik yuritish sharoitlariga ega bo’lish uchun tovar ishlab 
chiqaruvchilar o’rtasidagi kurash sifatida baholash mumkin. 
Boshqa tomondan, raqobatni mahsulot ishlab chiqarish va sotish jarayonida, 
Shuningdek kapital kiritish sohasida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning o’zaro ta’sirin i 
ta’minlovchi bozor mexanizmining elementi sifatida ko’rib chiqish mumkin. 
Raqobatning amal qilish shakli ijtimoiy ishlab chiqarishni tashkil etishning me’yor va 
qoidalari tizimi hisoblanib, uning asosida davlatning direktivalari, davlat va xususiy 
firmalardan iborat milliy xo’jalik amal qilishining bozor usullari yotadi. Umumiy 
tarzda, raqobatning mohiyatini ochib berishda muhim ahamiyat kasb etuvchi jihatlarni 
quyidagi chizma yordamida tasvirlash mumkin . 
11 

---

Raqobatga bugungi kunga kadar bir kancha ta’riflar berilgan bo'lib, Adam Smit 
uni “ko'rinmas qo'l” - deb atagan edi. Raqobat iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarining o'z 
ehtiyoj va manfaatlarini maksimal qondirish, yaxshi daromad olish, bozorda o'z 
mavqeini mustahkamlash, imkoniyatlarini namoyon etish hamda imidjga ega bo’lish 
uchun kurashdan iborat jarayondir.