Namangan muhandislik-qurilish

Al
2
O
3 
dan    tashkil  topgan 
keramik  materiallardan  tayyorlanadi.  Bunday  materiallar  qatoriga  uralit,  borkorund 
va boshqalar kiradi.     
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
87 
 
 
 
3.17 - rasm. O‟t oldirish shamini tuzilishi. 
 
1  -    ulash  kallagi;  2  -  kallakdagi  rezba;  4  -  firma  metkasi;  5  -  izolyator 
qovurg‟asi;  6  -  shamni  qotirish  gaykasi;  7  -  shamkorpus;  8  -  zichlovchi  halqa;  9  - 
rezba  qismini  uzunligi;  10  -  markaziy  elektrod;  11  -  yon  (massali)  elektrod;  12  - 
havoli  tirqish  markaziy  elektrod  orasi  bilan  va  sopolizolyator;  13  -  issiqlik  konus 
(yubka); 14 - yonuvchi aralashmani to‟ldiruvchi joy; 15, 16 - issiqlik o‟tkazuvchi va 
zichlovchi halqa; 17 - issiqlik o‟zkazuvchi va tok o‟tkazuvchi oynali zichlagich; 18 - 
asos korpusi; 19 - markaziy issiqlik o‟tkazuvchi halqa; 20 - markaziy elektrod qismi 
(fiksator);  21  -  tok  o‟tkazuvchi  yoki  kontakt  golovkasi  ko‟shimcha  qismi;  22  - 
havoni rostlash joyi;  23 - kontali golovka; 24 - blok golovkasi qismi (tsilinda); Qizil 
chiziq issiqlikni uzatuvchi potok, ortiqcha issiqlkni izolyator konusiga yuborish; 25 - 
o‟t oldirish joyi. 
 
SHamning  issiqlik  konusi  o‟z  -  o‟zini  tozalash  temperaturasida  bo‟lishini 
ta‟milash  uchun  shamlarning  konstruktsiyasi  ortiqcha  issiqlikni  tashqi  muhitga 
chiqarishga moslashgan bo‟ladi. Yonish kamerasida shamga uzatilgan issiqlik, uning 
turli elementlari (korpus, izolyator, markaziy elektrod) va yonilg‟i aralashmasi orqali 
tashqi muhitga chiqariladi. M: shamga uzatilgan issiqlikning 10
%
 korpus, yana 10
%
 
-  izolyator  va  30
% 
markaziy  elektrod  orqali  tashqariga  chiqariladi.  Yonilg‟i 
aralashmasiga esa 20
% 
yaqin issiqlik o‟tadi
. 
 
Yonish  kamerasidan  ajralib  chiqadigan  chiqadigan  issiqlik  miqdori 
dvigatelning  aylanishlar  chastotasiga,  siqish  darajasiga  va  uning  quvvatiga  bog‟liq 
bo‟ladi.  SHuning  uchun  yuqorida  keltirilgan  ko‟rsatkichlar  bilan  farq  qiladigan 
dvigatellarga,  issiqlik  chiqarish  qobiliyati  har  xil  bo‟lgan  o‟t  oldirish  shamlari 
o‟rnatiladi.  Aylanish  chastotasi,  siqish  darajasi  va  quvvati  katta  bo‟lmagan  issiqlik 
rejimi  o‟rtamiyona  bo‟lgan  dvigatellarga  mo‟ljallangan  shamlarning  issiqlik  konusi 
nisbatan  uzun  qilib  yasaladi  va  uni  uchidan  issiqlikni  tashqariga  chiqarish  qiyinroq 
bo‟ladi. Bunday shamlar “issiq” sham deb yuritiladi. Aksincha, aylanish chastotasi, 
siqish  darijasi  va  quvvati  katta,  issiqlik  rejimi  ancha  og‟ir  bo‟lgan  dvigatellarga 
o‟rnatilgan  shamlarning  issiqlik  konusi  kalta  va  issiqlik  uzatish  qobiliyati  yuqori 
bo‟ladi. Bu shamlar “sovuq” sham bed yuritiladi.  
“Issiq”  shamni  tez  yurar  siqish  darajasi  katta,  jadallashtirilgan  dvigatelga 
qo‟yilsa, izolyatorning issiqlik konusi qizib ketadi va uning temperaturasi 900
0
S  dan 
ortib  ketadi.  Bu  muqarrar  ravishda  dvigatelь  tsilindrida  cho‟g‟dan  o‟t  oldirish 
hodisasi  sodir  bo‟lishiga  olib  keladi.  Aksincha  agar  sovuq  sham  issiqlik  rejimi 
mu‟tadil, aylanishlar chastotasi va siqish darajasi past bo‟lgan dvigatelga o‟rnatilsa, 
tez  orada  issiqlik  konusi  yuzi  va  elektrodlar  orasidagi  tirqishni  qurum  qoplaydi, 
chunki izolyator teperaturasi 400
0
S dan kamayib ketadi.    

---

 
88 
 
3.18 - rasm. Qismlarga ajralmaydigan germetik SN307 ekranlash tirilgan svechasi: 
 1 - yon elektrod; 2 - zichlash qistirmasi; 3 - kalit tushadigan olti yoklik; 4 - ekran; 5 
-  bosib  turuvchi  rezistor;  8  -  sopol  vtulkalar;  7  -  utkazgich;  9  -  rezina  vtulka;  10  -
gayka; 11 - ekranlashtirilgan qoplama; 12 - vtulka. 
Korpusda  svecha  tushadigan  olti  yoqlik  va  svechani  dvigatel  blokiga  burab 
kirgizish  uchun  rezьba  bor.  Yon  elektrod  yassi  bo‟lib,  uning  yuzasidagi  kuyundi 
yo‟q bo‟lib ketadi. Germetiklikni ta‟minlash uchun svechaning yuqorisiga talьkdan 
yasalgan zichlama qo‟yilgan. Korpus va izolyator orasiga zichlash halqasi va issiqlik 
uzatuvchi  halqa qo‟yiladi. 
 
Svecha  normal  ishlashi  uchun  issiqlik  konusining  temperaturasi  400  -  700

S  
bo‟lishi  lozim.  Bu  svechaning  o‟z  -  o‟zidan  tozalanish  temperaturasi  deb  ataladi. 
400

S  dan  past  temperaturada    svecha  elektrodlari  dvigatelning  porshenli 
mexanizmini  moylaganda  tushib,  chala  yongan  kuyundi  bilan  qoplanadi. 
Temperatura  700

S  dan  yuqori  bo‟lsa,  ish  aralashmasi  qattiq  qizigan  izolyatorga 
tegishi  natijasida  oldindan  o‟z  -  o‟zidan  alangalanishi  mumkin  (