Namangan muhandislik-qurilish

Transport oqimining zichligi, yo’lning
o’tkazish qobiliyati va yuklanganlik darajasi
ko’rsatkichlarini baholash
Transport oqimining zichligi oshgan sari transport vositalari oraliq
masofasining kamayishi, tezlikning pasayishi, haydovchilarning psixologik ish
rejimining qiyinlashishi umumiy yo’l harakatining noqulayligiga olib keladi. Eng
katta transport oqimining zichligi transport vositalarining to’xtab qolish («zator»)
holatida kuzatiladi.
Transport oqimining zichligini qiyidagicha baholash mumkin.
V
N
q
=
(2.6)
bu yerda: Nbitta polosadagi harakat miqdori, avt
/soat,
Vtransport oqimining tezligi km
/soat.
Bu ko’rsatkich harakat miqdori «N» va yo’l sharoiti o’zgarishiga bog’liq
chunki yuqorida aytib o’tganimizdek, «N» ko’rsatkichi o’zgaruvchan. Masalan «q»
aholi punktiga yaqinlashishda quyidagicha o’zgaradi.
Keltirilgan (2.6) formuladagi biror-bir ikki ko’rsatkich ma’lum bo’lsa, uchinchi
ko’rsatkichni topish oson. Transport oqimining harakat tartibini kuzatishda bunday
bog’lanish qulaylik beradi. Yo’l bo’laklari yoki umuman yo’l bo’yicha transport
oqimining holatini tavsiflashda zichlik ko’rsatkichi orqali baholash obyektiv natija
beradi. Zichlikni bilgan holda «harakat miqdorizichlik» grafigini qurish mumkin,
uning yordamida esa yo’l bo’lagining o’tkazish qobiliyati va harakat tezligi
aniqlanadi.
Transport oqimining zichligini aerofos’yomka yoki yo’lning yon tarafidan
baland joydan kinos’yomka qilish orqali aniqlanadi.
Yo’lning o’tkazish qobiliyativaqt birligi ichida yo’lni ma’lum kesimidan
o’tkazish mumkin bo’lgan avtomobillar soni, u  avt
/soatda yoki avt/sutkada
aniqlanadi. Yo’lning o’tkazish qobiliyati harakat tezligiga va harakatni tashqil etishga
ko’p jihatdan bog’liq.
O’tkazish qobiliyatini quyidagi turlarga ajratish mumkin:
-
maksimal nazariy o’tkazish qobiliyatibu turdagi avtomobillarni qulay yo’l
sharoitidan ideallashtirilgan tartibda o’tkazish mumkin bo’lgan soni. Uni
transport oqimining dinamik formulasi yordamida aniqlanadi;
-
amaliy o’tkazish qobiliyatiqulay obhavo sharoitida konkret yo’l bo’lagidan
ma’lum harakat tartibiga ko’ra avtomobillarni maksimal o’tkazish mumkin
bo’lgan soni.
Avtomobil yo’lining maksimal nazariy o’tkazish qobiliyati quyidagi empirik
formula orqali aniqlanadi.
d
L
V
Р
×
=
1000
avt
/soat
(2.7)
bu yerda: Vpolosada harakatlanayotgan avtomobilning tezligi, km
/soat;

---

133
L
d
avtomobilning dinamik gabariti, m.
Dinamik gabaritni quyidagi formula yordamida aniqlanadi.
lx
S
lp
la
Ld
Т
+
+
+
=
(2.8)
bu  yerda:  l
a
avtomobilning statik uzunligi; l
d
haydovchining reaktsiya vaqtida
o’tadigan masofasi; S
t
avtomobilning tormoz yo’li; l
x
xavfsizlik masofasi; dxavfsizlik
oralig’i. Avtomobilning dinamik gabaritini tashqil etuvchilar.
Avtomobillarning dinamik gabaritidan ko’rinadiki, bu ko’rsatkich transport
vositalarining bir polosada bo’ylama joylashuviga va transport turlariga bog’liq. Buni
inobatga olgan holda amaliy hisoblarni bajarish uchun odatda turli turdagi transport
vositalarining harakat miqdorini yengil avtomobillarnikiga keltirish koeffitsienti
kiritilgan va ularning qiymatini QMQ 2.05.0295 me’yoriy xujjatiga asosan qabul
qilinadi.
Engil avtomobillarga keltirilgan harakat miqdori quyidagi formula yordamida
aniqlanadi
å
×
=
n
келт
i
келт
К
n
N
1
1
(2.9)
bu yerda: N
kelt
engil avtomobilga keltirilgan harakat miqdori; n
i
i turddagi transport
vositasi harakat miqdori; K
kelt1
I turadagi transport vositasining yengil avtomobilga
keltirish koeffitsienti.
O’tkazish qobiliyati yo’lning asosiy hisobiy ko’rsatkichi bo’lib, u yo’lning
holatiga va harakatni tashqil etishning darajasiga bog’liqdir.
Yo’lning yuklanganlik darajasini quyidagicha baholash mumkin.
Р
N
Z
/
=
(2.10)
bu yerda: Ro’tkazish qobiliyati, avt
/soat; Nharakat miqdori, avt/soat.
Agarda  Z
£0,2 transport oqimi erkin, Z*0,20,45 transport oqimi qisman
bog’langan Z*0,450,7 bog’langan oqimi, Z*0,70,1 to’yingan oqim yoki zich oqim
deyiladi.
O’tkazilgan ko’p yillik ilmiy izlanishlar natijasida yo’lning yuklanganlik:
darajasining optimal qymati shahar tashqarisidagi yo’llar uchun 0,450,55 deb
aniqlandi. Har xil yo’l sharoitlarida harakatni tashqil etishda yuklanganlik darajasi
ko’rsatkichlariga asosan ish yuritiladi.